“Het was voor mij: Harm Beute of ik. Dan kom je toch voor je eigen belang op”

Hoe winnaar VZ2000 buiten de coalitie terechtkwam

GROOTEGAST – Veel is er al over gezegd, gesproken en geschreven: de coalitieonderhandelingen in Grootegast. Waar VZ2000 op 19 maart de grootste partij werd in de gemeente, was het diezelfde partij die een dag later al niet meer meedeed aan de onderhandelingen. Binnen een week was de huidige coalitie van CDA, ChristenUnie en PvdA eruit: ze zouden samen doorgaan. De Streekkrant reconstrueerde afgelopen week, waarbij de zes partijen totale openheid van zaken gaven.

De sfeer binnen het college van Grootegast is al maanden goed. Eind 2012 werd zij gesmeed, nadat het college van CDA, CU en VVD geknapt was. Het waren uiteindelijk de christelijke partijen, die de liberale partij inruilden voor de PvdA. De nestor van de gemeenteraad, Kor de Wagt, mocht wethouder worden. Een gewaagde keuze, werd toen nog gedacht. De Wagt werd als raadslid geroemd om zijn feitenkennis, maar die kon hij als oppositielid flink gebruiken tegen het zittende college. Met name bij burgervader Kor Dijkstra (CDA) riep dat nogal eens irritatie op. Een andere theorie was dat De Wagt rustig zijn pensioen zou afwachten. Er kwam dus of een vechtcoalitie of De Wagt werd tussenpaus.
Het werd uiteindelijk geen van beide. Al snel smeedde zich een team in het gemeentehuis. Eventueel nog aanwezige plooien werden gladgestreken en De Wagt ontwikkelde zich tot een prima wethouder, iets wat door zowel coalitie- als oppositiepartijen beaamt werd. Waar de complimenten vooral vandaan kwamen was het ambtelijk huis. Zo zegt een ambtenaar: “De Wagt heeft niet overal verstand van, maar dat weet hij zelf ook. Hij gaat dan niet van alles roepen, maar vraagt de ambtenaren om advies. Dat werkt heel prettig.”
Het gemeentehuis wilde De Wagt graag houden, maar dat bleef lang onzeker. Zo kandideerde PvdA-raadslid Myra Eeken zich als lijsttrekker met de ambitie om wethouder te worden. De Wagt zou dan op zijn zeventigste opnieuw met pensioen kunnen. Ook in de gemeenteraad was de sfeer er beter op geworden. Nog steeds gingen af en toe bij de CU en PvdA de nekharen omhoog staan bij uitspraken van het CDA, maar dit werd vaak achter de schermen uitgesproken. Bijna ging het mis toen het CDA haar omstreden Polen-standpunt deponeerde, maar ook hier kon een crisis voorkomen worden.
Woensdag 19 maart 2014
Het is de verkiezingsdag als de coalitiepartijen elkaar weer zien. Gespeculeerd wordt over de uitslag. Ervaring elders in de provincie leert dat dorpen zich stevig kunnen verzetten tegen een herindeling. Met alleen VZ2000 als tegenstander van die herindeling zou de partij dus heel groot kunnen worden. Voorman Ytsen van der Velde gokte vooraf al op zes tot acht zetels. Wie zou dan met de partij moeten gaan samenwerken en wie van die partijen moest zijn standpunt over herindeling herzien?
’s Avonds wordt in café De Klap in Grootegast de uitslagenavond gehouden. Tot ieders verbazing is de winst van VZ2000 niet zo groot als vooraf werd gedacht. Waar de PvdA in rouw is, is het VZ2000 die volledig op winst staat. De partij gaat van drie naar vier zetels en wordt in absolute stemmenaantal het grootste. Partijleden omhelzen elkaar en Van der Velde roept wel honderd keer dat de winst historisch is. De volgende dag wil hij iedereen uitnodigen voor een gesprek om te kijken hoe ver ze kunnen komen.
CDA-voorman Sjabbo Smedes heeft op dat moment het gevoel dat hij gemeden wordt. Zijn partij verliest weliswaar een aantal stemmers, maar blijft met vier zetels even groot. “Het bleek dat wij als coalitie nog steeds een meerderheid hadden. Dat was voor mij een belangrijk signaal,” vertelt hij. “Tegelijkertijd hoorde ik Harm Beute meerdere keren roepen dat ik voor 100% terug naar de politie kon. Ook zag ik dat ik persoonlijk bijna 900 stemmen had gehaald en Ytsen zelf minder dan hun nummer drie, Geert de Jong. Toen vroeg ik me af hoeveel vertrouwen Ytsen van zijn achterban heeft. Naar mijn stemmers toe kon ik het niet maken om niets te doen.”
Voor de camera’s van RTV Noord zegt Smedes dat hij in zal zetten op het behoud van de coalitie. De woorden van Beute dwalen daarbij nog bij hem door het hoofd. “Het viel niet in goede aarde. Harm liep er behoorlijk mee te koop dat hij mij wel terug zou sturen. Toen was het voor mij: Harm Beute of ik. Dan kom je toch voor je eigen belang op.”
Donderdag 20 maart
Het is nog vroeg als het trio CDA, CU en PvdA met elkaar om tafel zit. De partijen bespreken een doorstart van het college. De partijen zijn eensgezind, maar er zijn wel wensen. Met name van de ChristenUnie. De partij wil niet langer achter het CDA aanhobbelen en vindt dat de partijen een gelijkwaardige positie hebben. Eisen stelt de PvdA niet. De partij is blij dat zij uitgenodigd is om mee te praten. Wel ziet Myra Eeken op dat moment al in dat het wethouderschap voor haar er niet in zit. Met maar één zetel in de raad zou de onervaren Arvid Jans meteen fractievoorzitter van een coalitiepartij worden. Het lijkt geen verstandige zet te zijn, vinden ook de andere partijen.
Tijdens het gesprek, zo rond half tien, belt Ytsen van der Velde. Smedes drukt hem weg en smst dat hij in vergadering zit. Ruim een uur zal hij terugbellen. Van der Velde nodigt hem daarbij uit voor een gesprek, maar Smedes geeft aan dat hij al in gesprek is met zijn huidige coalitiegenoten. Het is een bittere pil voor de partij. Een telefoontje even later naar de ChristenUnie levert eenzelfde antwoord op. Langzaam komt bij Van der Velde het besef door dat de partij gepasseerd is.
Zaterdag 22 maart
Het is in de middag van zaterdag 22 maart als het geweten van Kees Apoll (CU) begint te knagen. De partij is druk in onderhandeling met het CDA en de PvdA. Het gaat zo snel dat de eerste concepten van het coalitieakkoord al via de mail verspreid worden. Toch voelt het bij Apoll niet lekker. Inmiddels is in de media naar voren gekomen dat VZ2000 gepasseerd is en dat de partij hier woest over is. Apoll overlegt met wethouder Mark de Haan (Ook CU) en besluit dan om Van der Velde te bellen om toch om tafel te gaan.
Het wordt een bijzonder gesprek. Van der Velde is kwaad, maar ook teleurgesteld. Hij vraagt direct of het gesprek voor de bühne is of dat er nog een intentie is om samen te werken. Apoll: “Ytsen had er duidelijk geen oren naar. Ik moest hem echt overtuigen om het gesprek aan te gaan. Ik heb gezegd: als we nu niet in gesprek gaan, dan sla je de deur voor jezelf sowieso dicht. Daarop zei hij dat hij overleg met zijn achterban wilde.”
Even later belt Van der Velde terug en er wordt afgesproken dat om half zeven een overleg plaatsvindt bij Van der Velde thuis. Apoll: “Ik zag er vooraf best tegenop, maar uiteindelijk werd het een gezellig gesprek. Ik verwachtte een delegatie van VZ2000, maar Ytsen was alleen. Ook had ik nog wel het nodige trekwerk verwacht om een coalitie met hem te smeden, maar dat bleef uit. Er was van hem uit geen enkele actie en ik kreeg het gevoel dat hij zelf al dacht dat het een gelopen race was.” Wel biedt Apoll zijn excuses aan voor de gang van zaken, iets wat door Van der Velde geaccepteerd wordt. Ook later zegt Van der Velde het nog steeds netjes te vinden dat de partij langskwam.
Woensdag 26 maart
Rond de klok van tien uur zijn de partijen eruit. Er ligt een coalitieakkoord en dat wordt meteen naar buiten gebracht. Grootegast blijkt de eerste gemeente te zijn in Nederland die een coalitie gevormd heeft. Op BNR-nieuwsradio mag Eeken het toelichten.
Donderdag 27 maart
’s Avonds vergadert de gemeenteraad van Grootegast. Van der Velde krijgt als eerste het woord. Hij is nog steeds kwaad en spreekt over de arrogantie van het CDA om zijn partij te passeren. “Het is pijnlijk als je nummer twee wordt, maar het is respectloos om de grootste partij aan de kant te zetten,” zegt hij. “Het is geen wonder dat het vertrouwen in de politiek steeds verder daalt. Dit getuigt niet van verantwoordelijkheid, maar van eigen belang. Naar betogen van het CDA hoeven we niet te luisteren. Verontschuldigen hoeven we niet te verwachten. Als het nu nog komt, heeft het geen enkele waarde.” Direct daarna stapte de partij op. De vergadering gaat door, maar veel vuurwerk komt er niet meer. Gert van Werven (VVD) benadrukt nog eens dat Smedes vooral zijn politieke pensioen wilde halen door nog een periode wethouder te zijn. Ook is hij niet onder de indruk van het coalitieakkoord. “Wat er nu op papier staat, had ik ook in een half uurtje in elkaar kunnen zetten.” Jan Wessels (GL) benadrukt nog eens dat zijn partij ook mee had willen doen in het college, maar dat er dan geen wethouder geleverd zou zijn. “We kunnen nu hoog en laag springen, maar het is niet anders! Als GroenLinks zijn we Alive and Kicking!”
De dagen daarna
De coalitiepartijen geven een aantal dagen later aan nog steeds tevreden te zijn over de huidige samenwerking. Volgens Smedes was zijn partij er nooit op een geloofwaardige manier uitgekomen met VZ2000. “Hun standpunt over herindeling staat recht tegenover dat van ons. Zij hadden dan bij moeten draaien en dat was niet geloofwaardig geweest.” Apoll: “Op de uitslagenavond zei Harm Beute al dat het aanpassen van dat standpunt bespreekbaar was. In mijn ogen verlies je dan je geloofwaardigheid.” Myra Eeken noemt het weglopen van VZ2000 bij de raadsvergadering ‘respectloos en laf’. Ook de andere partijen keuren de actie af. Smedes vindt VZ2000 zeker een slecht verliezer. Apoll voegt daar nog aan toe dat hij het opstappen van VZ2000 heeft gezien als een slecht toneelstuk. “Ik vond het apart. Zaterdag kreeg ik het gevoel dat Ytsen er zelf niet meer in geloofde. Dit opstappen was voor de bühne, want ze snapten zelf ook wel dat het een dubbeltje op zijn kant was. Door weg te lopen zijn ze werkelijk te ver gegaan. Het lijkt op de laatste stuiptrekking van een lokale partij, die inziet dat ze na een herindeling niet meer aan de macht zullen komen. Het was gewoon een vorm van ‘niet tegen je verlies kunnen’ en er zoveel mogelijk uitpersen om geen verlies voor je achterban te leiden.”
Waar Van der Velde en Smedes het wel over eens zijn, is dat de verkering, die er ooit was tussen de partijen, nu definitief uit is. Van der Velde: “Voor de verkiezingen hebben wij alle opties opengehouden. Een samenwerking met het CDA had niet onze voorkeur, maar hoe dit gegaan is, is schandalig. Bij ons in de partij werd als Sjabbo Poetin geroepen.” Van der Velde gaat ervan uit dat de coalitie het hooguit twee jaar volhoudt, omdat “de ChristenUnie dan niet meer de arrogantie van het CDA tolereert”.