De Vrouwenmars van Westerbork naar Grijpskerk wordt herdacht met een boek

GRIJPSKERK – De Vrouwenmars van Westerbork naar Grijpskerk in 1945; er is al veel over geschreven. 116 moedige verzetsvrouwen moesten in april van ’45 van het kamp Westerbork naar Noord-Holland lopen. Hun zware reis eindigde in Grijpskerk, waar ze verwachtten doodgeschoten te worden, maar juist vrijgelaten werden. Om de tocht te herdenken, wordt al een aantal jaren een wandeltocht van 25 kilometer georganiseerd. Voor de bevlogen Bindert Helder uit Grijpskerk is dat niet genoeg. Deze vrouwen verdienen volgens hem meer. Samen met schrijvers Tonko Ufkes en Ika van Doorn gaan ze het bijzondere verhaal vereeuwigen in een boek. 

Helder is bekend in de omgeving. Zijn archief net zo. Al jaren en jaren verzamelt hij van alles uit de omgeving van het dorp waar hij geboren en getogen is. De oorlogsjaren hebben zijn specifieke belangstelling, niet in de laatste plaats omdat hij deze jaren als jonge jongen heel bewust meemaakte. In zijn archief neemt ook de Vrouwenmars een goede plek in. Het is al jaren een missie van hem om deze vrouwen de aandacht te geven die ze verdienen. Zo organiseerde hij in 1990 een uitgebreide expositie over de Vrouwenmars en wist hij in 1995 een reünie op poten te zetten voor enkele van deze vrouwen of hun naasten. ‘In 2025 is het 80 jaar geleden en dat is een prachtige aanleiding om een eerbetoon voor de vrouwen te presenteren’, vindt Helder. 

Het dorp Grijpskerk is de plek waar de Vrouwenmars eindigde. De dappere vrouwen die drie dagen leefden in de veronderstelling hun dood tegemoet te gaan, staan wat Helder betreft symbool voor alle dappere vrouwen in Nederland. Hij heeft grote bewondering voor wat de vrouwen doorstaan hebben. ‘Ik weet een beetje wat het is, het gevoel te hebben bijna dood te gaan’, refereert hij aan het moment in de oorlog dat een vliegtuig niet ver van hem neerstortte en zijn bommen loste. ‘Het idee dat je drie dagen en nachten dat gevoel met je meedraagt; ik had dat gevoel maar drie-vier minuten. Die vrouwen hadden eerst weken in de gevangenis doorgebracht en moesten toen nog lopen. Het is een grote missie van mij om hier aandacht aan te besteden.’

De aandacht komt in de vorm van een boek. Samen met schrijver Tonko Ufkes ontstond het idee. ‘Bindert zei op een gegeven moment tegen mij, kan jij niet iets schrijven over de documentatie die ik al die jaren heb bijgehouden?’, begint Ufkes. ‘Hij heeft thuis namelijk kratten vol met van alles over de geschiedenis van het Westerkwartier en de Tweede Wereldoorlog.’ Dat zijn niet alleen krantenartikelen. Helder heeft namelijk zelfs een van de rugtasjes thuis die een van de vrouwen tijdens hun tocht met zich meedroeg. ‘Het is natuurlijk ook een indrukwekkend verhaal. Die vrouwen hadden geen idee wat ze te wachten zou staan. Het is belangrijk om dat te blijven herdenken.’

Toen Helder de reünie organiseerde voor de vrouwenmars, is er geprobeerd om zoveel mogelijk vrouwen terug te vinden die aan de mars hadden meegelopen. Het was een lastig karwei, vertelt Ufkes. ‘Tegenwoordig vindt je mensen zo terug via Facebook, maar in een tijd zonder internet is het een stuk lastiger. Daarbij komt ook nog dat veel vrouwen in die tijd de achternaam van hun man hadden aangenomen. Dat maakte het zoeken nog lastiger.’ Het lukt daarom niet om iedereen terug te vinden. Een van de vrouwen die niet gevonden werd, was de oma van Van Doorn, Nonny van Doorn-Van den Bosch.

Helder en Ufkes komen kleindochter Van Doorn dan ook op het spoor tijdens het schrijfproces. Op dat moment is zij bezig met het achterhalen van de achtergrond van de verschillende vrouwen. Wie waren zij precies en wat hadden ze gedaan om in Westerbork terecht te komen? Ufkes en Van Doorn slaan de handen ineen en besluiten het boek samen te schrijven. De eerste versie van het verhaal staat inmiddels op papier. ‘We hopen het boek volgend jaar uit te kunnen brengen’, zegt Ufkes. ‘Dan is het namelijk precies 80 jaar na de bevrijding.’ Naast het geschreven verhaal, zijn er ook plannen om met behulp van QR-codes de tocht nog levendiger te beschrijven. Zo leidt er bijvoorbeeld eentje naar een video van de reünie van De Vrouwen van Westerbork in 1995 en een andere naar een opname van een interview dat Helder in 1985 hield met een van de verzetsvrouwen.

Dit jaar wordt de Vrouwenmars herdacht op 14 april doormiddel van een wandeltocht. Deze tocht wordt jaarlijks gelopen door een groep van 116 vrouwen. Het startpunt is het Huis van Bewaring in Groningen en zal daarna langs Aduard, Zuidhorn, Noordhorn en Niezijl naar Grijpskerk leiden. Iedere deelneemster ontvangt een armband met daarop een nummer. Deze correspondeert met de namen van de vrouwen die meeliepen in april 1945. ‘Dit zal de vierde editie worden van de tocht’, vertelt Ufkes. ‘Er wordt even stilgestaan bij die tocht van 25 kilometer en ondertussen worden er herinneringen opgehaald. Het is een mooi eerbetoon aan al die moedige vrouwen’, besluit hij. Meer informatie over de vrouwenmars is te vinden op /www.vrouwenmars1945.nl.