Open Monumentendag 2017: “Het is belangrijk dat we zuinig zijn op ons cultureel erfgoed”
voorpagina groningen
STREEK – Liefst 114 monumenten is de gemeente Zuidhorn rijk, wist Jan Oomkes vorige week te melden. De voorzitter van Open Monumentendag in Zuidhorn vertelde tevens dat een aantal monumenten te bezichtigen zouden zijn. Uiteraard niet allemaal, want sommige monumenten fungeren als –bijvoorbeeld- woonhuis. De Streekkrant besloot zaterdag een rondje langs de monumenten te maken. De mooiste monumenten? Dat durven we niet te zeggen. De dag was simpelweg te kort om alle monumenten te bezoeken, dus hebben we een selectie gemaakt.
Fietsmuseum Garage Birza
ZUIDHORN - De dag begint bij Fietsmuseum Garage Birza aan de Jellemaweg in Zuidhorn. Het museum heeft haar deuren geopend en verwelkomt gastvrij de nieuwsgierige bezoekers, die vervolgens alles te horen krijgen over het museum, de familie Birza en de vele oude pareltjes die in het museum te bewonderen zijn. De fietsen uit de vorige eeuw, de nostalgische wagens en de mooie verhalen over belastingplaatjes op fietsen maakten het bezoek meer dan de moeite waard. Vroeger was de zaak een garage, benzinepomp, rijwiel- en fietsreparatiezaak ineen. Zonde dat het bedrijf in 2006 ermee op moest houden. Niettemin blijft –dankzij het museum- de mooie geschiedenis behouden.
Het Oude Raadhuis
ZUIDHORN – De opening van Open Monumentendag vond plaats bij het oude gemeentehuis van de gemeente Zuidhorn. In 1916 werd het gebouw neergezet naar ontwerp van K. Siegman, waarin neogotische elementen zijn te herkennen. Het voormalige gemeentehuis verloor uiteindelijk haar functie en wordt sinds 2000 gebruikt als horecagelegenheid. Momenteel zit er een bistro toepasselijk genaamd ‘Het Oude Raadhuis’ in het pand. Herberg ‘Onder de Linden’
ADUARD – We rijden vanuit Zuidhorn naar Aduard richting herberg ‘Onder de Linden’. De herberg is een voormalige herbergboerderij uit de 18e eeuw met een dwars eenlaags voorhuis, met wolfdak. Boven de ingang bevindt zich een klokgevel. Vroeger was de herberg de eerste pleisterplaats tussen Groningen en Friesland, hier kon men de paarden stallen en vervolgens eten en overnachten. De geschiedenis van Herberg Onder de Linden gaat terug tot 1735. De fundering bestaat geheel uit kloostermoppen doordat deze grote stenen na de verwoesting van het klooster in Aduard ruimschoots voorhanden waren.
Piloersemaborg (of Hamsterborg)
DEN HAM – Op naar Den Ham, waar een bezoekje aan de Piloersemaborg op het programma staat. Het gebouw dateert uit de 16e eeuw. In die tijd werd de borg bewoond door telgen uit het geslacht De Mepsche. In de jaren 1998 en 1999 werd de Piloersemaborg grondig gerenoveerd en kreeg het een horecafunctie. Leuk extraatje tijdens ons bezoek aan de borg: momenteel exposeren 26 kunstenaars uit de voormalige gemeente Aduard in de borg. Dat alleen was al een bezoekje waard aan de borg die ook wel ‘Hamsterborg’ wordt genoemd.
Saaksum
SAAKSUM – Wie een monument wil zien in Saaksum hoeft alleen maar in het rond te kijken. Het gehele dorp is ‘beschermd dorpsgezicht’. Dat houdt niet in dat alle gebouwen in Saaksum opeens monumentaal zijn. Het betekent wel dat de gemeente Zuidhorn rekening dient te houden met de cultuurhistorische waarde van het dorp. Dus de realisatie van een flatgebouw aan de rand van Saaksum zal niet snel gebeuren. En dat is terecht natuurlijk. Saaksum ademt historie uit. En daar hoort een historisch besef bij. Nederlands Hervormde Kerk, Oldehove
OLDEHOVE - De kerk van Oldehove dateert uit 1664. De oude uit de 13e eeuw stammende kerk werd daarvoor gedeeltelijk afgebroken. Het is een romaans bouwwerk. Boven de deur van de toren, tevens toegang tot de kerk, zit een gevelsteen die verwijst naar de bouw van de kerk in 1664. De toren heeft de bijnaam Zustertoren. Basis daarvoor is een legende over drie nonnen die tijdens stormweer gered werden door vissers uit het Ruigezand aan de Lauwerszeekust bij Oldehove. De torenklok is gegoten in 1734. Tijdens restauratiewerkzaamheden werd op 29 april 1970 een oude grafkelder met een sarcofaag blootgelegd. In de sarcofaag bevonden zich de stoffelijke resten van de in 1730 op 32-jarige leeftijd overleden Margaretha gravin von Cobentzel uit Wenen. Ook hier werd het publiek getrakteerd op een expositie van lokale kunstenaars die hun werken tentoonstelden in de kerk.
De Waterwolf
ELECTRA - Het gemaal, in de volksmond ook vaak Electra genoemd, bevat nu vier enorme schroefpompen met grote dieselmotoren. De motorenfabriek van Brons te Appingedam leverde indertijd de vier dieselmotoren die het einde betekende van de elektrische aandrijving van “De Waterwolf”. Men kan sinds die tijd niet langer spreken van een elektrisch boezemgemaal, maar de naam Electra leeft voort. Een prachtig gebouw langs het Reitdiep en daarom een garantie voor mooie plaatjes. Dus meer dan een bezoekje waard op weg van Oldehove naar Niezijl.
Niehove
NIEHOVE – Net als Saaksum is ook Niehove beschermd dorpsgezicht. Het dorp is, anders dan de naam doet vermoeden, ouder dan Oldehove en fungeerde vroeger als hoofdplaats van het voormalige eiland Humsterland. Niehove is rijk aan monumenten, waaronder de kerk die in 13e eeuw is gebouwd. Een leuk wist-u-datje: als hoofdplaats had Niehove een eeuw een voorzieningsfunctie voor de hele regio. In 1910 telde het dorp liefst 21 winkels! Anno 1958 waren daar nog 15 van over. Hoe anders is dat vandaag de dag nietwaar?
Nederlands Hervormde Kerk, Niezijl
NIEZIJL - De kerk werd gebouwd in 1651, maar werd in 1661 vergroot. In 1862 werd het kerktorentje vernieuwd en in 1866 kon een klok in de toren worden geplaatst. Pas in 1920 werd in de kerk een orgel geplaatst. Het dateert uit het midden van de 18e eeuw en is een werkstuk van de orgelmakersfamilie Hildebrandt. Dit orgel kwam in 1870 in de kerk van Eerbeek terecht, vanwaar het in 1920 naar Niezijl ging. In de kerk is tevens een expositie te bezoeken van de plaatselijke schilderclub. Het werk van de zes Niezijlster kunstenaars blijft tot na de Nijzielsterdag op 23 september in de kerk te bewonderen.
Zuivelfabriek en Nederlands Hervormde Kerk
GRIJPSKERK – Het dorp Grijpskerk kent meerdere monumenten. Als eerste nemen we een kijkje bij de Zuivelfabriek aan de Kievitsweg. De zuivelfabriek werd in de jaren 1888-1889 opgericht op initiatief van landbouwer C.G. Hoekstra. Het gebouw werd opgetrokken in een Eclectische stijl en kreeg de naam “Zuivelfabriek Grijpskerk n.v. Kievit”. Het bedrijf werd in de loop der tijd meermalen uitgebreid. Het pand is opgetrokken in roodbruine baksteen en wordt bedekt met een afgeplat schilddak waarop zwarte geglazuurde Friese pannen zijn aangebracht. In latere jaren vonden nog enkele uitbreidingen plaats. In 1969 werd de fabriek buiten werking gesteld. Op dit moment is het gebouw in gebruik als een bedrijfsverzamelgebouw.
GRIJPSKERK – Midden op het Kerkplein schittert al sedert omstreeks 1500 de Nederlands Hervormde kerk. Nicolaas Grijp bouwde een houten kerk voor de bewoners van een aantal huisjes in de omgeving. Later kreeg deze plek de logische naam ‘Grijpskerk’ mee. De kerk doorstond de Spaanse oorlog, brand en vernieling. In 1831 werd het schitterende orgel gebouwd, dankzij een gift van mevrouw Aaltje Thomas Wiersema. In de 19e eeuw werd de kerk vergroot door architect W.K. Dusseldorp. De buitenmuren werden bepleisterd en voorzien van imitatie natuursteenblokken, terwijl pilasters in de zuid- en noordgevel werden aangebracht.
Molen Fortuna
NOORDHORN – Vanuit Grijpskerk zetten we koers richting Noordhorn. Molen Fortuna om precies te zijn. Een historisch bouwwerk in het midden van het dorp. De achtkante bovenkruier is gebouwd in 1890 en is net als de molens in Grijpskerk een bouwwerk van molenmaker Noordewier uit Niezijl. De molen kwam in de plaats van een afgebrande stellingmolen, gebouwd rond 1800. De molen heette in het begin “De Specht” en droeg later (tot 1998) de naam “Fortuna”. Molenaar Klaas Hekker is al jaren betrokken bij de molen die helaas niet meer kan draaien. “Bij helder weer –zoals vandaag- kan je de molen van Grijpskerk zien draaien”, zegt hij. “Ja, dan ben ik als molenaar best een beetje jaloers.” Niettemin is Fortuna een parel om trots op te zijn. En dat is Hekker ook. Hele zaterdagen gaan verloren aan zijn grote liefde. “We deden het ook eigelijk met twee man”, vertelt Hekker. “Gelukkig komt er straks een nieuwe molenaar bij. Jonger ook. Dus de toekomst van dit monument ziet er goed uit.”
Voor een compleet overzicht van de Zuidhorner monumenten, meer foto’s en achtergronden kunt u terecht op www.openmonumentendag-zuidhorn.nl.
STREEK – Liefst 114 monumenten is de gemeente Zuidhorn rijk, wist Jan Oomkes vorige week te melden. De voorzitter van Open Monumentendag in Zuidhorn vertelde tevens dat een aantal monumenten te bezichtigen zouden zijn. Uiteraard niet allemaal, want sommige monumenten fungeren als –bijvoorbeeld- woonhuis. De Streekkrant besloot zaterdag een rondje langs de monumenten te maken. De mooiste monumenten? Dat durven we niet te zeggen. De dag was simpelweg te kort om alle monumenten te bezoeken, dus hebben we een selectie gemaakt.
Fietsmuseum Garage Birza
ZUIDHORN - De dag begint bij Fietsmuseum Garage Birza aan de Jellemaweg in Zuidhorn. Het museum heeft haar deuren geopend en verwelkomt gastvrij de nieuwsgierige bezoekers, die vervolgens alles te horen krijgen over het museum, de familie Birza en de vele oude pareltjes die in het museum te bewonderen zijn. De fietsen uit de vorige eeuw, de nostalgische wagens en de mooie verhalen over belastingplaatjes op fietsen maakten het bezoek meer dan de moeite waard. Vroeger was de zaak een garage, benzinepomp, rijwiel- en fietsreparatiezaak ineen. Zonde dat het bedrijf in 2006 ermee op moest houden. Niettemin blijft –dankzij het museum- de mooie geschiedenis behouden.
Het Oude Raadhuis
ZUIDHORN – De opening van Open Monumentendag vond plaats bij het oude gemeentehuis van de gemeente Zuidhorn. In 1916 werd het gebouw neergezet naar ontwerp van K. Siegman, waarin neogotische elementen zijn te herkennen. Het voormalige gemeentehuis verloor uiteindelijk haar functie en wordt sinds 2000 gebruikt als horecagelegenheid. Momenteel zit er een bistro toepasselijk genaamd ‘Het Oude Raadhuis’ in het pand. Herberg ‘Onder de Linden’
ADUARD – We rijden vanuit Zuidhorn naar Aduard richting herberg ‘Onder de Linden’. De herberg is een voormalige herbergboerderij uit de 18e eeuw met een dwars eenlaags voorhuis, met wolfdak. Boven de ingang bevindt zich een klokgevel. Vroeger was de herberg de eerste pleisterplaats tussen Groningen en Friesland, hier kon men de paarden stallen en vervolgens eten en overnachten. De geschiedenis van Herberg Onder de Linden gaat terug tot 1735. De fundering bestaat geheel uit kloostermoppen doordat deze grote stenen na de verwoesting van het klooster in Aduard ruimschoots voorhanden waren.
Piloersemaborg (of Hamsterborg)
DEN HAM – Op naar Den Ham, waar een bezoekje aan de Piloersemaborg op het programma staat. Het gebouw dateert uit de 16e eeuw. In die tijd werd de borg bewoond door telgen uit het geslacht De Mepsche. In de jaren 1998 en 1999 werd de Piloersemaborg grondig gerenoveerd en kreeg het een horecafunctie. Leuk extraatje tijdens ons bezoek aan de borg: momenteel exposeren 26 kunstenaars uit de voormalige gemeente Aduard in de borg. Dat alleen was al een bezoekje waard aan de borg die ook wel ‘Hamsterborg’ wordt genoemd.
Saaksum
SAAKSUM – Wie een monument wil zien in Saaksum hoeft alleen maar in het rond te kijken. Het gehele dorp is ‘beschermd dorpsgezicht’. Dat houdt niet in dat alle gebouwen in Saaksum opeens monumentaal zijn. Het betekent wel dat de gemeente Zuidhorn rekening dient te houden met de cultuurhistorische waarde van het dorp. Dus de realisatie van een flatgebouw aan de rand van Saaksum zal niet snel gebeuren. En dat is terecht natuurlijk. Saaksum ademt historie uit. En daar hoort een historisch besef bij. Nederlands Hervormde Kerk, Oldehove
OLDEHOVE - De kerk van Oldehove dateert uit 1664. De oude uit de 13e eeuw stammende kerk werd daarvoor gedeeltelijk afgebroken. Het is een romaans bouwwerk. Boven de deur van de toren, tevens toegang tot de kerk, zit een gevelsteen die verwijst naar de bouw van de kerk in 1664. De toren heeft de bijnaam Zustertoren. Basis daarvoor is een legende over drie nonnen die tijdens stormweer gered werden door vissers uit het Ruigezand aan de Lauwerszeekust bij Oldehove. De torenklok is gegoten in 1734. Tijdens restauratiewerkzaamheden werd op 29 april 1970 een oude grafkelder met een sarcofaag blootgelegd. In de sarcofaag bevonden zich de stoffelijke resten van de in 1730 op 32-jarige leeftijd overleden Margaretha gravin von Cobentzel uit Wenen. Ook hier werd het publiek getrakteerd op een expositie van lokale kunstenaars die hun werken tentoonstelden in de kerk.
De Waterwolf
ELECTRA - Het gemaal, in de volksmond ook vaak Electra genoemd, bevat nu vier enorme schroefpompen met grote dieselmotoren. De motorenfabriek van Brons te Appingedam leverde indertijd de vier dieselmotoren die het einde betekende van de elektrische aandrijving van “De Waterwolf”. Men kan sinds die tijd niet langer spreken van een elektrisch boezemgemaal, maar de naam Electra leeft voort. Een prachtig gebouw langs het Reitdiep en daarom een garantie voor mooie plaatjes. Dus meer dan een bezoekje waard op weg van Oldehove naar Niezijl.
Niehove
NIEHOVE – Net als Saaksum is ook Niehove beschermd dorpsgezicht. Het dorp is, anders dan de naam doet vermoeden, ouder dan Oldehove en fungeerde vroeger als hoofdplaats van het voormalige eiland Humsterland. Niehove is rijk aan monumenten, waaronder de kerk die in 13e eeuw is gebouwd. Een leuk wist-u-datje: als hoofdplaats had Niehove een eeuw een voorzieningsfunctie voor de hele regio. In 1910 telde het dorp liefst 21 winkels! Anno 1958 waren daar nog 15 van over. Hoe anders is dat vandaag de dag nietwaar?
Nederlands Hervormde Kerk, Niezijl
NIEZIJL - De kerk werd gebouwd in 1651, maar werd in 1661 vergroot. In 1862 werd het kerktorentje vernieuwd en in 1866 kon een klok in de toren worden geplaatst. Pas in 1920 werd in de kerk een orgel geplaatst. Het dateert uit het midden van de 18e eeuw en is een werkstuk van de orgelmakersfamilie Hildebrandt. Dit orgel kwam in 1870 in de kerk van Eerbeek terecht, vanwaar het in 1920 naar Niezijl ging. In de kerk is tevens een expositie te bezoeken van de plaatselijke schilderclub. Het werk van de zes Niezijlster kunstenaars blijft tot na de Nijzielsterdag op 23 september in de kerk te bewonderen.
Zuivelfabriek en Nederlands Hervormde Kerk
GRIJPSKERK – Het dorp Grijpskerk kent meerdere monumenten. Als eerste nemen we een kijkje bij de Zuivelfabriek aan de Kievitsweg. De zuivelfabriek werd in de jaren 1888-1889 opgericht op initiatief van landbouwer C.G. Hoekstra. Het gebouw werd opgetrokken in een Eclectische stijl en kreeg de naam “Zuivelfabriek Grijpskerk n.v. Kievit”. Het bedrijf werd in de loop der tijd meermalen uitgebreid. Het pand is opgetrokken in roodbruine baksteen en wordt bedekt met een afgeplat schilddak waarop zwarte geglazuurde Friese pannen zijn aangebracht. In latere jaren vonden nog enkele uitbreidingen plaats. In 1969 werd de fabriek buiten werking gesteld. Op dit moment is het gebouw in gebruik als een bedrijfsverzamelgebouw.
GRIJPSKERK – Midden op het Kerkplein schittert al sedert omstreeks 1500 de Nederlands Hervormde kerk. Nicolaas Grijp bouwde een houten kerk voor de bewoners van een aantal huisjes in de omgeving. Later kreeg deze plek de logische naam ‘Grijpskerk’ mee. De kerk doorstond de Spaanse oorlog, brand en vernieling. In 1831 werd het schitterende orgel gebouwd, dankzij een gift van mevrouw Aaltje Thomas Wiersema. In de 19e eeuw werd de kerk vergroot door architect W.K. Dusseldorp. De buitenmuren werden bepleisterd en voorzien van imitatie natuursteenblokken, terwijl pilasters in de zuid- en noordgevel werden aangebracht.
Molen Fortuna
NOORDHORN – Vanuit Grijpskerk zetten we koers richting Noordhorn. Molen Fortuna om precies te zijn. Een historisch bouwwerk in het midden van het dorp. De achtkante bovenkruier is gebouwd in 1890 en is net als de molens in Grijpskerk een bouwwerk van molenmaker Noordewier uit Niezijl. De molen kwam in de plaats van een afgebrande stellingmolen, gebouwd rond 1800. De molen heette in het begin “De Specht” en droeg later (tot 1998) de naam “Fortuna”. Molenaar Klaas Hekker is al jaren betrokken bij de molen die helaas niet meer kan draaien. “Bij helder weer –zoals vandaag- kan je de molen van Grijpskerk zien draaien”, zegt hij. “Ja, dan ben ik als molenaar best een beetje jaloers.” Niettemin is Fortuna een parel om trots op te zijn. En dat is Hekker ook. Hele zaterdagen gaan verloren aan zijn grote liefde. “We deden het ook eigelijk met twee man”, vertelt Hekker. “Gelukkig komt er straks een nieuwe molenaar bij. Jonger ook. Dus de toekomst van dit monument ziet er goed uit.”
Voor een compleet overzicht van de Zuidhorner monumenten, meer foto’s en achtergronden kunt u terecht op www.openmonumentendag-zuidhorn.nl.
