Westerzand; een boerenstreek in de gemeente Grootegast

LUTJEGAST - Op 19 oktober wordt in de Fleremaheerd een boek gepresenteerd over Westerzand en Omstreken. In de vier weken voorafgaand aan de presentatie beschrijft Harke Bosma wekelijks een thema uit het boek. Deze week wordt gestart met: “Westerzand; een boerenstrek in de gemeente Grootegast”.

“Westerzand, de naam zegt het al, ligt op een rug van keileem met daaroverheen een laag zand. De streek wordt omgeven door lagergelegen veengebieden. Aan de noordkant gaan die over in kleigronden. In het landschap zijn de verschillen duidelijk te zien: de hogere delen hebben boomsingels, de lagere delen zijn open weidegebieden. Over de hoogste stukken van het land liep ooit een voetpad van Lutjegast naar het oosten en daarlangs vestigden zich de eerste bewoners op het Wester- en Oosterzand. Wanneer precies weten we niet. Bij Boerakker, Kuzemer en Oldekerk zijn resten aangetroffen van vroege bewoners van ruim 4500 jaar geleden. Misschien zijn er ook voorwerpen uit die tijd te vinden op het Westerzand, maar dat is tot nu toe niet gebeurd. Vanaf 4000 jaar geleden raakte het hele Zuidelijk Westerkwartier bedekt met een dikke laag veen. Daar was niet op te leven en de mensen trokken weg. Pas vanaf 700 n. Chr. kwamen er weer mensen in het gebied wonen. De zee reikte toen tot de zandrug Lutjegast-Westerzand-Oosterzand. Eeuwen later werd begonnen met het aanleggen van dijken. In een akte uit 1320 wordt gemeld dat boeren van het Westerzand daar ook aan meehielpen. Wie dat waren en waar ze precies woonden is niet bekend.

Van een aantal van de huidige boerderijen gaan de gegevens terug tot in de zeventiende eeuw. De boerderij op Buikstede 1 hoorde bij de toenmalige borg Buikstede, die zijn hoogtij beleefde in de eerste helft van de achttiende eeuw maar dateert van de zeventiende eeuw. In drie boerderijen zijn kloostermoppen van het klooster van Kuzemer teruggevonden: Fleremaheerd en de boerderijen van Venema en Couperus. De luchtfoto uit 1951 is van de boerderij van Couperus. Het Kuzemer klooster was in 1590 al in verval. Die boerderijen zijn dus ook heel oud.

Vanaf begin negentiende eeuw hebben we betrouwbare detailkaarten van het gebied. Daaruit blijkt dat er op het Westerzand en in de omstreken (de Woldweg, de Hooilaan, Kievitjeburen en Oude Dijk langs het Kolonelsdiep) in 1800 in totaal negentien huizen stonden. Twaalf daarvan waren boerderijen. Met recht kan het Westerzand getypeerd worden als een boerenstreek met voornamelijk kleine gemengde bedrijven. Daarna werden er veel arbeiderswoningen bijgebouwd, vooral op Kievitjeburen, aan de Hooilaan en de Oude Dijk. Het merendeel van de bewoners werkte bij de plaatselijke boeren. Veel van die woningen zijn ondertussen weer afgebroken, bij Kievitjeburen met name door de verbreding van het Hoendiep. Door mechanisatie en schaalvergroting, sinds de jaren vijftig van de twintigste eeuw, zijn de meeste boerenbedrijven verdwenen. Nu zijn er nog zes grote veeteeltbedrijven over. De meeste bewoners van het Westerzand werken tegenwoordig elders en wonen er omdat het zo’n mooie streek is.”

Meer informatie over het boek is te vinden op www.westerzand.nl