Als 7-jarige jongen zag Geese een Halifax neerstorten
‘Vlammenzee aan de heldere hemel’
OPENDE – Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen er grote aantallen mensen om. Op 4 mei staat Nederland massaal stil bij iedereen die voor de vrijheid is gestorven. Op 5 mei wordt de bevrijding gevierd. Geese Bijstra was 7 jaar toen hij een vliegtuig met 7 voornamelijk Australische bemanningsleden zag neerstorten. Inmiddels is hij 87 en zorgt hij nog altijd voor de graven van de 7 omgekomen bemanningsleden.
Het is 17:00 uur op dinsdag 15 februari 1944 in Yorkshire, Engeland. De 21-jarige Sergeant Jack Dudley maakt zich op voor een zware nacht. Samen met zes anderen zal hij in een heat van meerdere bommenwerpers een luchtaanval op Duitsland uitvoeren. De crew van Dudley bestaat uit zes Australiërs en één Brit die de Halifax III HX293 gereed maken. Het is een koude, maar heldere nacht. De voorspellingen lijken goed. Hemelsbreed ruim 400 kilometer verderop, wordt aan de Kolonieweg in Opende het avondeten voorbereidt. De familie Bijstra bewoont een kleine arbeiderswoning. Het hoofd van het gezin is machinist op een dorsmachine. Ze hebben goed contact met de Duitse bezetter, maar zijn op hun hoede. De zevenjarige Geese Bijstra ervaart de oorlog als spannend, maar niet gevaarlijk. Zijn ouders doen hun best om de jonge Geese weg te houden van het grote gevaar.
De vlucht over Nederland
Om 19:00 uur horen zij vliegtuigmotoren over het dak van de woning brommen. Het is het 466 Squadron van de RAAF met onder andere de HX293. Kilometers boven de woning, in de cockpit van de Halifax, lijken de weersomstandigheden opperbest. Weliswaar is de temperatuur net boven het vriespunt, maar door de heldere nacht en zwakke noordoostenwind is het een ideale avond om het vijandelijke luchtruim te doorbreken. Wat we weten is dat er flink wordt gevochten aan beide kanten. De Nazi’s worden bestookt met munitie van de geallieerden, maar Duitse jagers weten aardig veel schade toe te brengen aan de groep vliegtuigen. Op een cruciaal moment wordt de Halifax doorboort door het kanonnenvoer. Hoe de toestand was aan boord weten we vandaag de dag niet. Al sinds het opstijgen verliest de basis in Engeland het contact met de HX293. Het fatale schot dat ervoor zorgt dat de Halifax huiswaarts keert komt op naam te staan van de in Reichenberg geboren Kurt Matzak. De zevenjarige Geese ligt in zijn bed. Buiten staat zijn vader. Hij hoort de motoren weer in de verte. Dit keer anders. Het geluid is hoger en minder constant. Ze weten het zeker. Een vliegtuig in nood. Het jaar daarvoor stortte de Amerikaanse bommenwerper ‘De Sky Queen’ neer in Kortwoude, nabij Surhuisterveen. Negen van de elf bemanningsleden overleven het niet.
Stuurloos vliegend wrak
De angst keer terug. Dit keer aan de Kolonieweg. In de verte licht de hemel oranje op. Een brandend gestalte suist door de lucht. Het kapotgeschoten stuurloze geheel daalt sneller en sneller. Vader rent naar binnen om zijn gezin te waarschuwen. Door de ruiten van de voorkamer ziet de familie het brandende gevaarte op zich afkomen. Tot dusver konden ze de kleine Geese en zijn oudere broers en zus op afstand houden van het gevaar. Nu komt het recht op ze af. Zullen zij nog de ochtend halen of zal het huis in een vlaag worden weggevaagd door de brandende vlammenzee? Er klinkt geen explosie. Het vliegtuig heeft zulke hoge temperaturen bereikt, dat het suizend en fluitend zich in de aarde boort. Een streep van vuur schuurt over de kleigronden voor de woning. Op 150 meter voor de woning komt het vliegtuig tot stilstand. Er ontploft enkele boordmunitie. Het geheel komt tot stilstand. De contouren van een vliegtuig zijn nauwelijks herkenbaar. Dan is het stil. Op de achtergrond knettert de vuurzee zachtjes door. De kinderen willen naar buiten, op avontuur. Maar vader waarschuwt hen dat er eerst gewacht moet worden op de Duitse bezetter. Die arriveert kort daarna. Er wordt wel gekeken, maar als blijkt dat alle zeven inzittenden zijn overleden, vertrekken zij. Allen dood, missie geslaagd denken ze. De volgende ochtend wordt duidelijk wat voor ramp zich heeft afgespeeld. Het weiland ligt bezaaid met kleine stukken metaal. De motoren liggen vijfhonderd meter verderop van de rampplek. In luttele seconden zijn zeven levens vernietigd. De bemanningsleden blijken nog jong te zijn, vroeg in de twintig. Het feit dat de zeven omgekomen mannen in slechts vier kisten worden weggedragen laat de omvang van de ramp zien.
Impact blijft groot
Geese Bijstra is nu 87 jaar en woont samen met zijn vrouw Trientje Bijstra – Van Wijk. Meters verwijderd van de rampplek, maar dichtbij het monument dat op de begraafplaats van Opende in 1980 is gebouwd voor de omgekomen geallieerden. Sinds 1979 verzorgt hij de graven. Nog steeds wanneer een vliegtuigmotor in de verte klinkt gaan zijn gedachten eventjes naar februari 1944. Er is één grote vraag onbeantwoord sinds die dinsdagnacht. ‘Waarom zijn ze niet uit het vliegtuig gesprongen?’ Hij heeft vele boeken doorgespit over de regionale geschiedenis, maar het antwoord blijft gissen. Vermoedelijk was de bemanning al deels niet meer in leven voor het neerkomen. ‘Wat gebeurde in die tijd, is dat de navigator achterin het vliegtuig met een koptelefoon op informatie doorspeelde. Het kan zijn dat de bemanningsleden voorin kapot waren geschoten, maar dat ze zich daar achterin niet bewust van waren.’ De navigatie was zo nihil, dat hoogtes niet goed konden worden berekend. Wellicht werd te laat gezien dat ze zo laag waren en dat springen geen optie meer was. Alles duidt in ieder geval op een noodlanding. Na het bestuderen van vele verhalen komt Bijstra erachter dat er van die heat drie met pech waren en twee zijn neergestort. Waaronder de HX293. ‘Het andere vliegtuig stortte neer vlak over de grens in Duitsland. Het kreeg een verdrietige afloop. Een van de piloten kwam met zijn parachute in een boom terecht. Toen hij zich los wist te snijden, viel hij op de grond en nam de oversteek naar Nederland. Helaas liep hij niet naar Nederland, maar klopte aan bij een Duitse boer. Deze hield de schijn op en hij werd later opgehaald door soldaten en in een werkkamp gevangengenomen.’ Nu Bijstra ouder is, beseft hij pas hoeveel geluk ze gehad hebben. Een latere duik, een veranderende windrichting en het vliegtuig had hun woning doorboord. Hoe langer de tijd verstrekt, hoe meer hij zich verbonden voelt met de jonge omgekomen piloten. ‘Jaren later kreeg ik een foto van de complete bemanning. Nu zag ik eindelijk de gezichten erbij. Dat raakte mij enorm.’
Zijn monument
Een tot twee keer in de week wandelt Bijstra naar het monument en maakt het schoon. ‘Het is mijn monument, zeg ik wel eens voor de grap. Zo voelt het ook echt. Ik verzorg de bloemen en houdt het netjes. Dat is het minste wat we voor de gevallen soldaten kunnen doen.’ Bijstra wordt ouder en merkt het ook aan zijn gezondheid. Hoe lang hij nog kan zorgen voor de graven is afwachten. In ieder geval zal hij op 4 mei bij de plechtigheid aanwezig zijn op de begraafplaats in Opende. ‘De school is er ook bij betrokken. Zij zullen bloemen op het monument leggen. Mijn vrouw zal de vlaggen strijken. We doen allemaal iets. Nog een paar jaar en alle veteranen zijn verleden tijd. Het is aan ons om de geschiedenis te blijven herhalen.’ Bijstra zal de klok gaan luiden na de Last Post. Op donderdag 4 mei zal Bijstra voor de 79e keer twee minuten stil zijn voor Hubert Cecil Lloyd Thomas, Thomas Frederick Eastcott, Jack Dudley Wormald, Francis Kevin Williams, Colin Sheldon, Rex John Newell en de Brit John Thomas Darwood.