De Lauwers Stadsboerderijen
Ien drie delen volgen we grinsrivier De Lauwers vanof Surhuusterveen tot aan e Waddenzee. De veurege keer wadden we aanbeland ien Muntjeziel en nou goan we de diek over richting Lauwerziel.
De jongste polder van t Westerkwartier leit ien t noordwesten, vlak onder de diek van e veurmoalege Lauwerszee. t Gebied tussen Lauwersziel en Zoltkamp hiet de ‘Nieuwe Ruigezandsterpolder‘ en ontston, net as de noastgelegen ‘Polder Wieringa’, toen de nije diek Zoltkamp-Nittershoek tussen 1874 en 1877 aanleid werd. t Is biezunder dat ien t gebied 7 stadsboerderijen bouwd werden en dat aan e westkant van e polder de grens tussen Friesland en Grunnen aangeven is met negen dikke iezern grenspoalen.
De reden om de diek aan te leggen was helder! t Zeewotter en t wotter van t Reitdiep most beter ien bedwang holden worden. Ien e diek, host 4 kilometer lang, kwammen twee sluzen, de Grote Provinciale sluis noabij Zoltkamp en de Friesche sluus verder op richting Muntjeziel. Dat most genog weden om t wotter snel richting de zee te brengen, al bestonden der ien die tied ok al plannen om de Lauwerszee hielmoal of te sluten. Dat was meschien wel goedkoper dan rondom de ienham van e Lauwerszee alle dieken te verhogen.
Toch kwam er n diek en werd n nije polder van 540 bunder dreug moakt. Omdat Stad flink wat gebied ien e buurt van et tegenwoordege Lauwerziel ien bezit had, hadden ze recht op e kwelder en nammen ze t veurtouw bij t ontginnen van t gebied. De weg tussen Lauwerziel en e diek hiet niet veur niks de Stadsweg en de Stad bouwde aan dizze weg vief boerderijen. Veul fantasie hadden de ‘plannenmoakers’ niet want ze werden ‘Plaats-1 tot Plaats-5’ nuumd. Langs de Nittersweg bij Zoltkamp stoan ‘Plaats-6’ en ‘Plaats-7’. De hypermoderne ploatsen werden eerst deur de stad beheerd en zetboeren deden et waark. Loater verkocht Stad het aandeel ien e boerderijen en werden ze verpacht.
Veur de boerenarbeiders werd grond riep moakt veur bewoning, zodat doar et jonge dörp Lauwerziel ontston. Jan Donker uut Muntjeziel bouwde noast de butensluus de eerste woning van t dörp en vanzulf was dat drekt ok n café, winkel en deurrit. Donker was voerman en brocht staarke drank per 10 kan noar de boeren, die et toen nog wend wadden om rond 11 uur een borrel te schenken aan e arbeiders.
Der woonde n stadsopzichter ien t dörp en e stadstimmerman, die ok ‘stille’ veldwachter was, zörgde voor t onderhold aan e ploatsen en schuren.
Schriever Luut van t Sielje (Luitzen Kuipers) het de geschiedenis van Lauwerziel riekelek beschreven met veul anekdotes en mooie schetsen.
(kiek op:https://www.lauwerzijl.info/lauwerzijl_info/het-nieuwe-ruigezand).
Zo vertelt er dat ze veur et timmern aan e boerderijen spiekers uut Ulrum hoalen mosten. Een man liep dan met n juk met twee emmers vol spiekers van e smid hin-en-weerom noar de timmermannen.
Omdat er altied geharrewar was over de precieze grins tussen Friesland en Grunnen, werd er ien 1874, anderhalf eeuw noadat de pervinzies de grins op papier bepoald hadden, besloten om et veur eens en altied vast te stellen.
Der werd n markering met 25 iezern grinspoalen moakt. Aan weerskanten van e drie meter lange iezern poalen zatten schilden met e pervinciewoapens. Grinspoal 1 t/m 9 stoan tussen Polder Wierenga en de Nije Ruugelandsterpolder en bennen nog goed te herkennen ien t landschap. De grins ien t noorden werd bepoald deur n rechte lien te trekken vanuut de kerk van Vierhuzen. De overige zestien poalen kwammen langs de grens ten zuden van Surhuusterveen, via Frieschepoalen tot aan et 3-provincienpunt te stoan.
De Lauwers lopt nou via de Friesche Sluus et Lauwersmeer ien en via de sluzen bij Lauwersoog wordt et wotter de zee ienpompt. t Zeegat tussen Schier en Bosch hiet nog altied ‘De Lauwers’ omdat hij vroeger juust doar de zee ien stroomde en n diepe geul ien t Wad trok.
De Stadsboerderijen en de grinspoalen getugen van n stukje jonge historie van t Westerkwartier en et ‘fruitdörp’ Lauwerziel is zeker ok de muite weerd om eefkes langs te rieden.
Geert Zijlstra
Mientje: Et stekt zwienen niet zo nauw wat er ien e voerbak leit!
