Deuperse Kerk Piederziel
Bij t herstel van mijnbouwschoade schrikken ze der niet veur terug om n gebouw op te tillen, der nije fundamenten onder te zetten en et hiele kakje weer te loaten zakken asof er niks gebeurd is. Host anderhaalf eeuw leden werd ok al zo’n krachttoer uutvoert. Met bescheiden technische hulpmiddeln werd et kerkgebouw van e ‘Doopsgezinde Gemeente Pieterzijl’ sleupt en stien-veur-stien weer opbouwd ien Gruupskerk. Zatten ze toen verlegen om waark, of speulde der wat aans?
Vroeg ien e zeuventiende eeuw wonende der rond Visvliet en Pieterziel een groot aantal deupsgezinden, de zogenoamde Mennonieten. Grondlegger Menno Simons verliet net as Calvijn en Luther uut onvrede de katholieke kerk. Hij von dat geleuf n innerleke overtuging van n mins weden most, met n persoonleke beliedenis. Simons was ok veurstander van de ‘volwassenendoop’ - vandoar de schimpnoam deupersen – en de Mennonieten wollen scheiding tussen kerk en stoat. De deupsgezinde gemeenteleden wadden deurgoans bescheiden, integer en kritisch en wezen alle geweld òf. De gevestigde orde bekeek ze met argusogen en kerken, die ze ‘vermaning’ numden, mochten niet opvallen ien e stroat. Deupersen kwammen voak stiekum soamen ien schuulkerken en huuskoamers en veul gemeenteleden vluchtende vot over de hiele wereld, ok noadat de kerk pas ien 1796 formeel toestoan werd.
Ien Visvliet en Pieterziel mosten de Mennonieten eerst ok ien t geheim preken. Ze kochten ien 1643 een huus ien Visvliet, mor dat werd op last van e Staten noa n joar weer sloten. Ien 1664, noa n stried met de rechter, kwam er toch n nije vermaning ien Pieterziel, die bestoan bleef. De vermaning van Pieterziel werd et middelpunt van e deuperse gemeenschap. Pas ien 1733 kwam er n echt kerkgebouw, tot dat moment diende een arbeiderswoninkje as vermaning. De soamenkomsten werden deur de vingers zien, omdat veul machtege boeren Mennist werden.
De gemeenschap groeide snel, noadat Gerben van Grouw in 1792 ‘leraar’ werd. Ien 1814 brochten de 27 leden van e gemeente n bedrag van ruum 15 duzend gulden bijnander, veur n nije kerk met pastorie.
Genog geld veur n nij gebouw, mor van Grouw had et as predikant niet breed hij kreeg joarleks 260 gulden veur zien diensten. Toen er bezöcht werd deur zien collega Marten Martens, die tiedelek wat preken overnam omdat van Grouw ziekelek was, most Martens wel kostgeld betoalen, aans zol er de domnee en zien vrouw ien armoe brocht hemmen. Dat goldt eileks ok veur de rest t dörp, woar toen pakweg 15 huzen stonden.
Van Grouw ging in 1814 met emiraat mor woonde tot zien dood ien 1825 ien Pieterziel.
Hendrik ten Cate, die ien 1825 noar de gemeente kwam, bleef lang bij de kerk tot er ien 1858 overleed. Onder zien toezicht groeide de kerk van 22 noar 72 leden, want de deupersen werden die eeuw minder met e nek aankeken. Doarna bleek et lasteg te worden om een ‘leraar’ te vienden. Pieterziel was lasteg te bereiken en er wadden gien veurzienings. Doarom werd besloten om een nije pastorie te zoeken ien Gruupskerk, dat zol et beroepen van n ‘leraar’ makkeleker moaken. Et huus van weduwe Teenstra aan e Hereweg werd ien 1891 aankocht en n joar loater werd besloten om e kerk van Pieterziel stien-veur-stien of te breken en vannijs op te bouwen achter de pastorie. Pas ien 1894 werd proponent Gerritsma de eerste leraar van de nije gemeente in. Der kwam wat geharrewar om de noam van e gemeente. Pieterzielster leden stonden der op dat de noam Pieterziel ien ere bleef, doarom kreeg de gemeente de noam ‘Doopsgezinde gemeente “Pieterzijl” te Grijpskerk’. De vermaning kreeg een örgel, dat nou nog op ‘man-
kracht’ aanbloazen wordt. Vanuut Pieterziel werden niet allinneg de stienen metnommen, mor ok de preekstoel, kroonluchters uut 1791 en de oavendmoaltoavel. Wil je meer wieten kiek dan op https://twierstr.home.xs4all.nl/Dg_Pieterzijl/inleiding.html, met dank aan Tymen Wierstra voor de foto)
Ien de 20-ste eeuw liep de animo veur de kerkgang achteruut. De gemeenten van Noordhörn, Den Hörn en Pieterziel gingen soamenwaarken onder e noemer ‘Verenigde Doopsgezinde Gemeente in het Westerkwartier in de provincie Groningen’. t Kerkgebouw ien Gruupkskerk werd ien 1984 overdroagen aan e Stichting Oude Groningen Kerken. Noa n stevege restauratie is t gebouw sinds 1995 ien gebruuk as aula van uutvoartvereniging ‘De Laatste Eer’. Mor bij de jongste Tocht om de Noord bleek weer es wat n mooie akoestiek et gebouw het, want de verskes van Westkaant Stad klonken as n klok.
De olle kerk van Pieterziel is nou meschien wel et best verstopte kerkje van Grunnen. Deur n smalle gang langs de pastorie kom je uut bij de veurgevel met twee gedenkstienen. Eén herinnert aan de oorspronkeleke bouw en de ander aan de herbouw ien Gruupskerk.
Geheel ien e traditie van de Mennonieten is et n eenvoudeg, symmetrisch gebouw met hoge boogroamen woar opvallend veul licht deurhin komt. Ien t holten tooggewelf zitten twee kleurege rozetten en e eenvoud van de deupersen komt tot uuting op rugschotten van e kerkbanken.
Achter de kerk stijt et kunstwerk “Kast’ van Gruupskerker beeldhouwer Gert Sennema. Een archiefkast met vief loaden, één veur elke eeuw van e Gruupskerker geschiedenis. Passend vanwege de eenvoud, mooi om eefkes bij stil te stoan.
Geert Zijlstra
Mientje: ‘Wat n stilte, domnee komt veurbij!’
