Het Wolddiep, een kanaal met een raar verhaal
GRIJPSKERK – Het Wolddiep is al jarenlang een bijzonder kanaal in het Westerkwartier. Het diep is gelegen tussen de plaatsen Boerakker en Gaarkeuken en vormde tot 1803 de scheiding tussen Oosterdeel-Langewold en Westerdeel-Langewold. Het water heeft echter ook een lange geschiedenis, die teruggaat tot de veertiende eeuw. Iemand die er alles over kan vertellen, is Hendrik Oudman uit Zuidhorn. Samen met hem dook de Streekkrant in de geschiedenis van het Wolddiep
“In 1385 was er een boel gedonder in het Westerkwartier”, begint Oudman zijn verhaal. “Ruzie en heibel alom. Wat was er nou aan de hand? Het water van Marum, Nuis, Niebert, Noordwijk en Lucaswolde (West - Vredewold) kon niet weg. Er waren problemen met de waterlossing van het Wolddiep, wat toen niet meer dan een tochtsloot was”. De lage landen van Sebaldeburen, Oldekerk en Niekerk schijnen toen letterlijk blank te hebben gestaan. In de winter stonden ze standaard blank, maar in de zomer had men geen behoefte aan drijvend hooi. “Van watersport had men toen nog niet gehoord”, gaat Oudman verder. “En boeren gingen niet op vakantie. Bedacht moet worden dat het water eerst de Sebaldebuursters en Oldekerkers raakte - die kwaad op de Vredewolders waren – het water kwijt wilden. Zij loosden dat naar Niekerk en Faan, die op hun beurt weer kwaad werden op de Oldekerkers en Sebaldebuursters. Zo kreeg je de poppen wel aan het dansen”.
Het probleem was echter simpel. Als het water niet weg kan, dan zit de afvoer verstopt. Maar waar zat de afvoer dan verstopt? “Bestaande wijsheid is dat het water van West-Vredewold, bij Oxwerd, in zee geloosd werd Dat is een eind uit de richting. Logischer is dat het Wolddiep recht door liep naar Grijpskerk, net zoals de tochtsloot van de Oost -Vredewolders (Tolbert, Midwolde, Lettelbert en Oostwold) strak naar het noorden ging. Delen van die tochtsloot zijn nu het Lettelberterdiep en het Hoendiep tussen Enumatil en het Van Starkenborg kanaal.
De waterlossing van West-Vredewold had goed gewerkt maar omstreeks 1385 kwamen daar problemen. Welke dat waren, wordt niet gezegd. Het moet te maken hebben met de opslibbing van de Ruigewaard ten noorden van Grijpskerk”.
In 1385 koos men vervolgens voor een radicale oplossing. Dat valt te lezen in een akte waarvan alleen een later geschreven kopie bestaat vol fouten en onduidelijkheden. “Toen moet het Hoere (= slijk) diep gegraven zijn dat van Gaarkeuken naar Niezijl loopt”, legt Oudman uit. “Bij Niezijl had de zeegeul, de Riet, voldoende afvoercapaciteit. Het Hoerediep had een binnendijks tracé dat tot de Nordyke (Noorderdijk) liep en een buitendijks tracé vanaf de Roder, de fameuze eerste dijk van Langewold. Deze eerste dijk moet gelopen hebben ergens vanaf Noordhorn over Oxwerd, door de nieuwbouw van Grijpskerk, over de Westerhorn en Hilmahuis naar Stroobos. Volgens de akte van 1385 lag de Roder ten noorden van de Noorderdijk. Dat wringt. En het tracé tussen beide dijken? Daar wordt met geen woord over gerept. Eén groot raadsel”.
Het probleem van de dijken lijkt echter groter dan het is. Oudman: “Deze dijk had twee namen. Formeel was het de Nordyke, maar gemeenlijk -in de volksmond - heette hij de Roder. Waarom die naam? Daarvoor moeten wij naar de Redendijk - ook wel genoemd de Zuiderdijk - tussen Boerakker en Oldekerk. Reden zou duiden op een galg net als de Roder.
De Redendijk wordt ook genoemd in de akte van 1385, samen met Zudgalgha (zuidergalg). Redendijk betekent dus galgendijk. Dit wordt bevestigt door een zeventiende-eeuws kaartje. Daar staat in die omgeving een galg getekend”.
Net als de Redendijk duidt De Roder, alias de Noorderdijk, op een galg. En als er een zuidergalg is, moet er ook een noordergalg zijn, toch? Maar waar stond die? “Hang mij er niet aan op, maar volgens mij een eindje verder, bij Visvliet. Het land tussen de huizen aan de noordkant van de Heirweg (hoofdstraat) en de Lauwers heette eeuwenlang de Galgevenne. Misschien nu nog”. De harde conclusie: de Roder is helemaal niet de eerste dijk van Langewold, die in 1207 of 1250 wordt vermeld als de ‘dijk bij den velde’. De Roder is gewoon de oude Friesestraatweg, of wel de tweede Langewolderdijk. “De Herestraat in Grijpskerk is een stukje Roder. Of de Poel bij de Herestraat in Grijpskerk een wiel (kolk ten gevolge van een dijkdoorbraak) is, valt niet te zeggen. Meestal werd de dijk later om de kolk gelegd. Daar is in Grijpskerk geen sprake van. De Herestraat loopt gewoon door. Voor Grijpskerk betekent dit verhaal dat de straat De Roder onbenoemd moet worden. Een leuk klusje voor de plaatselijke historische vereniging”, aldus Oudman.