Ik proat plat
De Melkrieder
Honderden joaren bennen der allenig mor kleine boertjes west ien et Westerkwartier. Zeg mor rustig keuterboeren. Een poar koeien, een stukje bouwland. Met hard warken konnen ze krekt genog produceren om ien leven te blieven. Ze verbouwden hun eigen eerappels, groente, fruit en voer veur de koeien. Rogge, hoaver, voerbieten en knollen. De opbrengsten warren niet groot. Kunstmest was der nog niet. De melk die produceert wer, wer op het eigen bedrief verwarkt. De boerin moakte kees en butter en één keer ien e week brocht de boer die noar een weekmarkt ien de buurt of verkocht aan particulieren.
Rond het ende van de 19e eeuw kwammen der kleine fabriekjes. Dit was het gevolg van het feit dat er boeren warren die het met de kwaliteit van de butter knoeiden en de pries van de butter een stuk leger kwam te leggen. Die fabriekjes werren butterfabriek of zuvelienrichting noemd. Een poar boeren kochten met mekoar een karnton. Ze brochten heur eigen melk noar de fabriek en mosten dan ok helpen met draaien van de karnton.
Zo lang elkenéén mor een poar koeien har met niet te veul opbrengst ging dat prima. Mor het duurde niet al te lang of der was éen die wel brood ien een “stoomzuivelfabriek”
zag. En zo was de eerste stoomzuvelfabriek niet van een coöperoatie mor van een particulier persoon. Het was Hendrik Bokma die ien 1878 begon met een fabriek ien Veenwouden. Ien 1879 wer de “Freia” opend. De fabriek is eigendom west van verschillende eigenoars en het deurdraaid tot 1970. Noadat de fabriek twintig joar stil stoan het is er ien 1991 ofbroken en ien het openluchtmuseum ien Arnhem weer opbouwd en doar is hij tot op de dag van vandoag te zien.
Mor goed zo’n fabriek har melkleveranciers en het zol zowel veur de fabriek as veur de boeren veul te lastig weden dat elkeneen zien eigen melk noar de fabriek brocht. Dus wer der een systeem van melkrieders bedocht. De fabriek verdeelde zien boeren ien ritten. Deze ritten werren elk joar aanbesteed. De melkrieder har zwoar wark. Het vervoer gebeurde met peerd en woagen. Een volle bus melk woog tegen de 50 kg. En mos meer dan een meter omhoog op de woagen. Met een bepoalde techniek was het te doen. Zat der een keer een halfvolle bus tussen dan konnen ze deur het onverwachte gewicht nog wel us last van de rug kriegen. Zeuven doagen ien de week wer de melk ophoald. Ien de winter één keer en ien de summer twee keer per dag. Bij ons ien de omgeving wer de melk sundagsoavends niet ophoald. Dan zetten de boeren heur bussen ien de sloot om de melk moar koel te hollen. Ok veur de peerden was het zwoar wark. Bij elke boer stoppen en dan weer opnij aanzetten kost veul kracht. Der is een periode west dat der uut Rusland hier peerden aankwammen. Die harren hog nooit wat trokken. As ze een joar veur een melkwoagen lopen harren warren ze goed beleerd en kon de melkrieder ze veur een
hogere pries verkopen. Een mooie bijverdienste.
As de boer bij de fabiek kwam mos er achter aansluten tot hij aan de beurt was. Hij leverde de bussen met melk op de melkontvangst. Dit was een perron die liekehoog was as de woagen. De mensen van de melkontvangst gooiden de melk van elke boer apart ien een tank van de weegschoal. Ze konnen dat uutnanner hollen deurdat elke boer zien eigen nummer op de melkbus har. Van de melk wer een monster nommen en die ging noar het laboratorium. De legebussen werren schoonspoeld en gingen terug op de melkwoagen en kon de melkrieder zien rit ien omgekeeerde volgorde doen. As retourvracht kreeg der supen met veur veevoer, supenbrij en butter veur de mensen. Ok het melkgeld ging met. De man har een kistje veur op de woagen stoan en doar zaten de brune envelopkes met geld ien. Elke boer kreeg zien geld deurdat de melkrieder zien envelop met geld tussen de bus en het lid vastklemde. Dat zol tegenwoordig niet meer vertrouwd weden.
De periode van peerd en woagen noar vrachtauto of trekker veur dit soort vervoer was 50er en 60er joaren. Zo rond 1980 wer dit weer opvolgd deur de RMO (rijdende melkontvangst). Dit betekent dat de melk vanof die tied ophoalt wordt deur tankauto,s met koeling. De boeren hoeven dus gien rekening hollen met de tied van de melkrieder. De melkrieder bestijt ok niet meer. Het is nou een chauffeur op een RMO.
Henk Wierenga
MIENTJE: Melk is goed veur elk, mor niet veur Jan, want die pist dervan!
