Ik proat plat
Stelmoaker
Wat rook et lekker as je bij de timmerman/stelmoaker de waarkploats ien kwammen. As wij as kwajongens noar schoel liepen konden we t niet loaten om even om t hoekje van de deur te kieken. Niet allinneg om te kieken woar de man nou weer met aan t waark was, mor ok om al de verschillende geuren op te snuven. As eerste natuurlek het holt, mor ok de liem die host altied op e kachel ston en sums ok nog wel pek. Die pek kregen we wel es n stukje van. Doar konden we dan tieden op kauwen. As je het nou weer doen zollen ben ik bang dat het niet te prumen was mor toen vonden we t lekker.
Wat was t waark van e timmerman/stelmoaker. De noam zeit et al. Het wadden twee verschillende beroepen. Mor ien e meeste dörpen kon een timmerman en n stelmoaker niet bestoan. Het waark van e timmerman bestond veur t grootste deel uut reperoatie en onderhold bij burgerhuzen en boerderijen. Sums bouwden ze ok wel een complete woning. Nou moe-je, je doar niet al te veul bij veurstellen. t Wadden eenvoudege huzen en de moatvoering stak niet zo nauw. As der n huus bouwd worden most ging de boas aan e ene kant en e knecht aan de andere kant, voetje veur voetje ôfpassen. Ze zetten lieke veul passen, mor ja de een had voak een wat grotere klomp dan de ander. Een kniesoor die doar op lette. Zodoende bennen veul van die olle huzen lang niet hoaks. Mor ok andere dingen die van holt moakt werden zoas bijveurbeeld liekkisten, schutten en wat je nog mor meer bedenken kennen.
Een stelmoaker is n ambachtsman die vroeger niet allinneg complete boerenwoagens of karren moek, mor ok korres, ijdes, ploegen, waaiers en buttermölens. Ok de onderdelen hierveur kwammen bij hem uut de waarkploats. Dan moe-je denken aan onderstellen, wielen en kretten bijveurbeeld. As het spul kapot ging repareerde hij al dizze dingen ok nog. Hooirieven werden ok deur hem moakt. Wel wiet er tegenwoordig nog dat doar drie soorten van wadden: Grunneger, Friese en Overiesselse.
Het holt werd niet bij n groothandel kocht. Hij kocht zien bomen meestal zelf. Dat kon rechtstreeks van e eigenoar of via n holtveiling, die vroeger regelmoatig holden werd.
Boeren verkochten dan heur “geriefhout” bij opbod. De bomen werden met n boomzoag ien planken zoagd. Die werden ien n open schuur opstoapeld met latjes der tussen. Het holt kon op dizze menier geliekmoateg dreugen. Het holt mos voak wel n poar joar dreugen veurdat het bruukt worden kon.
Het moeilekste om te moaken wadden de wielen. As eerste werden de spoaken moakt. Omdat die strak ien e wielen mosten, most dat holt nog n poar joar dreugen. Dat gebeurde noadat ze kloofd wadden uut mooi langdroadeg holt. As ze dreug genog wadden werden ze bewaarkt met n snie- of hoalmes. De spoaken werden mooi ovoal moakt en aan t enne wer n stukje rond moakt. Ien dat ronde stukje kwam n gleuf, woar loater een spie (wig) ien sloagen werd as ze ien e velg zatten. Het andere enne wer n plat uutenne om ien e noaf vastmoakt te worden. Die noaf wer op een draaibank moakt. Hier werden de rechthoekege gatten veur de spoaken ien moakt, hiel voak wadden dat twaalf. De velg wer moakt deur zes delen te moaken. Ien elk deel kwammen ien dit geval twee ronde gatten. Ien e kopse kanten van de delen kwam ok n rond gat. Hierien kwam een pen, ok wel dook noemt, om de delen te verbienen. As dat allemoal kloar was werden de delen op e spoaken tikt die al ien e noaf zatten. En dan kwam veur ons as jeugd het allermooiste. De iezern hoep most er nog om en dat gebeurde bij de smid. Die woonde meestal dichtbij de stelmoaker, omdat ze mekoar voak neudeg wadden. Het wiel ging dus noar de smid. Die had, specioal veur dit doel, hiel voak een olle meulensteen leggen. De noaf van het wiel paaste ien t gat van de meulenstien. De smid ging meten hoe groot de omtrek was en een hoep moaken. Vervolgens wer die hoep glenhiet moakt. De smid en de vint sloegen hem met dikke hoamers om het wiel. Vervolgens wer de hoep met wotter koeld. Hierdeur kromp de hoep en wer het wiel met grote kracht ien mekoar perst. Het vuur en de geur van t holt dat schroeide, was veur ons een hiele belevenis.
Henk Wierenga
Mientje: Dat hangt hum as n meulenstien om e nek.