Ik proat plat
Kalverschetser
Elk koebeest het tegenwoordeg zien eigen digitoal paspoort en is te herkennen aan t gele label dat ien zien oor hangt. Gien handel zunder geldeg paspoort. Wotterdicht systeem omdat elk kaalfke drekt noa de geboorte ien e computer verdwiend. Tot 1992 ging dat hiel aans. Dan kwam de kalverschetser bij de boer op et bedrief om met de haand n schets te tekenen.
De eerste kalverschetsen werden al aan t enne van e 19-e eeuw moakt ien opdracht van het Nederlands Rundveestamboek, dat ien 1874 opricht is. De schets was n veurbedrukt formulier woarop de vlekken van et kalf aan weerskanten ientekend werden en aanvuld met geboortedoatum, olders, ras, gezondheid, boer en andere biezundere kenmerken. De vlekken van t kalf wadden zo uniek as de vingeròfdruk van n mins en zo was de schets as n paspoort en konden ze t Stamboek onder controle holden.
Stamboekvee mos drie doagen noa de geboorte al schetst worden, dat was n hiele toer om dat bij te holden. Niet-stamboekvee had wat meer tied, dat mos binnen et half joar of ien elks geval veurdat ze 140 kilo wogen. Zunder schets mocht n kalf niet verhandeld of vervoerd worden. ‘Geen koe op reis, zonder TBC-bewijs’ was de leus. De schets werd immers ok bruukt om de uutbroak van ziektes (woar kin-we dat van) te achterhoalen. Een boer die ongeschetse kalver op stal stoan had, kon zo veur drie doagen de bak iendraaien. Der was dan ok n ‘zwaarte handel’ ien schetsen.
De eerste rassen die tekend werden (roodbont, zwartbont en bloarkop) wadden makkelek te schetsen, loater kwammen der ok rassen met veul meer vlekken bij zoas Witruggen, toen werd et wel n stuk lasteger. De meeste schetser wadden gien kunstenoars, as et ploatje der mor n beetje op leek en de koe te herkennen was aan de karakteristieken.
Noa de oorlog werd Nederland weer op de kladden holpen deur et Marshallplan. De Amerikanen wadden natuurlek ok tuk op handel ien vee, mor wadden ok zeer woakzoam veur veeziekten as mond-en-klauwzeer, TBC of infectie aan e uiers. De ‘Gezondheids-dienst voor dieren’ had ien die tied ien et Westerkwartier wel 4 schetsers ien dienst. (huuskoamervroag: wie kent de noamen nog, stuur ze noar info@mienwesterkwartier.nl). De controle werd belangrieker want de veearts kon niet aan t waark zunder n geldige schets en het was ook neudeg veur de melkcontrole.
Voak dee de schetser ien één keer meerdere schetsen. Bij ons op t Helmhuus kwam er laangs met n kistje schetsen achter op e fiets. Ik zie de man nog op knijen ien t laand leggen, met de tong een beetje buten de lippen, zo bot kwam ter op aan. Hij dee ze op soort, eerst die met n zwarte kop, dan die met n bleske of die met de witte oren en zo weer verder. As er n kalf kloar had, kregen ze n rood kruus op e kont, dan wis er precies welke der nog doen mos. Het spul dartelde vanzulf dwars deur mekoar hen. Hij vertelde me n keer dat er zukse ‘ruuge boeren’ wadden, dat er, veur der begunnen kon de kalver eerst uut e grup hoalen mos en schoonpoetsen mos, eer der aan e slag kon.
Thuus vulde hij dan de rest van e gegevens ien en controleerde of er gien dubbeln tussen zatten. Dat mocht vanzulf niet. Het schetsen van n koe was ien 20 minuten gebeurd, mor ze mosten der voak op fiets of met de Solex hen tuffen, en dat kostte al-met-al best veul tied.
In 1991 werden de schetsen vervangen deur de oormerken, omdat de computer ok bij de landbouw ien tel kwam en veul boeren over gingen op koeien die gien vlekken hadden mor egoal van kleur wadden en woarvan de kalver allemoal op mekoar leken. Doarmet was t beroep van kalverschetser overbodeg worden.
Geert Zijlstra
Mientje: Dat wichtje is wel zo’n vremd kalf, der is gien laand met te bezeilen!