Ik proat plat
Hooiroeder
‘Weer n boerderij opbraand, hooibroei zeker!’ Noar mien idee heurde ik mien pabbe dat vroeger regelmoateg zeggen. Ien dizze tied heur je minder voak dat de rooie hoan toesloagen het. Veureg joar ging er ien Muntjeziel een schuur met stroo ien rook op, mor dat was ien mien herinnering gien broei. Ien Oldehove was er ien 2013 nog n flinke hooischuur brand. Vroeger was et schering en ienslag, meerdere keren per joar, zeker as et n natte zummer was. Menig boerenarbeider het met zien kop stoan te schudden as de boer zien zin deurdrukt had om et natte hooi te vroeg op e gol te brengen.
Hooibroei onstijt deurdat hooi rötten/broeien gijt. Ien nat hooi, kennen lutje organismen, die ien grote groepen ien t hooi zitten, het hooi goan ‘eten’ en doarbij komt waarmte vrij. Zo ken t gebeuren dat ien et midden van n hooibult de hitte oplopt tot boven de honderd groaden. Wanneer t hooi binnenien hieter wordt, gijt het rötten nog sneller. Je ruken ok een bepoalde geur, et liekt wel karamel, om dat er gas vrij komt. Komt de hitte meer aan e raand van e bult, dan wordt et gevoarlek. t Hooi is doar dreuger en komt ien contact met de lucht, dan vat et zoakje vlam. Dan hest ‘Leiden ien last’, want voak ging dan niet alleen et hooi der aan, mor ok de rest van e boerderij.
Nij gras (ok de eerste snee) of gras met teveul stront is et miest vatboar veur broei. Mor et allerbelangriekste is dat et gras goed dreug is, dus regelmoateg schudden en gien regen ien t maaide gras. Boeren wollen voak t eerste pakje dat perst werd, dat kwam dan van de veureg klant van de pakjeperser, niet ien e bult hemmen. Je wisten et mor nooit, vertrouw allinneg jezelf!
Boeren wadden doodsbenauwd veur hooibroei en perbeerden al ien de 17e eeuw of ze de hitte binnenien e bult controleren konden. Ze staken lange iezeren pinnen in e hooibult, lieten die een uur zitten en trokken ze der dan weer uut om te voelen of er broei was.
Loater kwammen der hooiroeden met n temperatuurmeter ien e punt, die veul nauwkeureger meten konden. Want de temperatuur stak nauw.
Was et hooi boven de 65 groaden dan mos er doageleks controleerd worden, boven de 70 werd het kritiek en mos de hooiroeder om de 4 uur laangs kommen. Boven de 80 groaden werd de zoak zo kritiek, dat het hooi eileks de schuur, of de bult, uut mos. Ok nog gien sinecure want bij et uutspreiden komt het hooi ien contact met lucht en ken zo mor ien e fik vliegen. Ik wiet nog wel dat bij dreigende broei, de hiele buurt mobiliseerd werd, om et hooi met man en macht zo snel mogelijk noar buten te hoalen.
Ien mien jeugd zag ik de hooiroeder op zien brommerke laangs kommen rieden. Hij had n koker met zien roeden op e rug. Hij schroefde de buizen aan mekoar, todat er ien t midden van e bult kommen kon. En sums kwam er meerdere keer op n dag bij de boer. Was er broei, dan lukte et voak om et miest broeierege deel weg te hoalen en betijde dan de rest van t hooi. Ok werd er voak een ventilatiekenoal moakt veur et koelen. Ien et slechtste geval. Mor voak mos et besluut nommen worden, om te rumen. Vanzelf wadden er ok eigenwieze boeren die niet luusterden en je kennen wel begriepen wat er dan gebeurde.
Hooiroeden was seizoenswaark en n bijboantje. Piet Meerten Hazenberg uut Grootegast was eileks hulplandmeter, had n lut boerenploatske en n kniene-ram ter dekking. Et hooiroeden was vast ien opdracht van de verzekering.
Het beroep is nog niet uitgestörven, mor niet te vergelieken met vroeger, want ze bruken nou elektronica en kennen de hiele bult wel ien koart brengen. Voak wordt et gras nou ok luchtdicht verpakt ien plastic, woardeur et niet ien contact komt met de lucht en niet zo mor ien e fik vlugt. Mor et wordt nog steeds aanbevolen om die hiele grote hooipakjes, sums meer dan 600 kilo, goed ien e goaten te holden.
Geert Zijlstra
Mientje: Hooi dat et peerd volgt, wil eten worden (wichter moeten niet te bot achter de vrijers aanlopen)
