Ik proat plat
Electrische bol
Toen ik nog n kwoajongen was kon t hiel best gebeuren dat je onderweegs noar schoel een boer tegen kwammen die met zien koe “noar de bol mos”. Die koe ging dan noar n collega-boer (meestal één met wat meer vee) om zien koe te loaten dekken. Loater bennen ze begonnen met Kunstmatige Inseminatie. Deur die herinneringen heb ik altied docht dat de K.I. noa de oorlog uutvonden is, mor dat bliekt hielemoal niet te kloppen. Omdat het Westerkwartier een grote rol speuld het ien de ontwikkeling hiervan gijt dit verhoal over de K.I.
Der is n verhoal bekend dat “bewiest” dat K.I. al ien e vieftiende eeuw bekend was bij Oosterse volken. Het verhoal verteld over n Arabische sjeik. Dizze sjeik had n prachtege merrie. De buurman had n hengst die meschien nog wel mooier was. Wat zol der nou mooier wezen dan dat die twee peerden met mekoar een veulentje kriegen zollen. De sjeik wol dat ok hiel groag en hij ha-der dan ok hiel wat veur over om zien merrie deur die hengst te loaten dekken. Mor der was n klein probleem. Hij had ruzie met die buurman en die zol zelfs veur veul geld en goede woorden de hengst zien waark niet doen loaten. En dus bedocht de goeie man een list. Hij brocht een handvol pluksel hooi ien bij de merrie die dekt werd deur die mooie hengst en hoalde dat er loater weer uut en brocht hem ien bij zien eigen merrie. De list lukte want de merrie werd drachteg en kreeg een goed veulen. Of dit woar is? We zallen het nooit zeker wieten. Ien Italië is het deur n wetenschapper al ien 1780 lukt om honden deur K.I. drachteg te kriegen.
Ien t joarboek van de LIJEMPF (Leeuwarder IJs en MelkProductenFabriek) van 1946 kwam ik nog n poar interessante feitjes tegen. Der stijt onder andere ien dat ien Rusland al ien 1932 meer dan n miljoen dieren insemineerd wadden. Van de 300.000 duzend koeien kreeg 71% n kalfke. Vanuut t oosten kreeg ook t westen van Europa langzoamerhand meer belangstelling veur K.I. Ien 1938 kwam der n uutgebreide publicoatie van de hand van veearts Siebenga. Vlak noa de oorlog werd er al op vrij grote schoal K.I. bij koeien ien verschillende streken van ons land toepast. Ien e oorlog werd ien Engeland K.I. al hiel voak gebruukt. Meestal bij peerden en koeien. Ze verwachtten doar dat K.I. veur de fokkerij van vee ien e toekomst hiel weerdevol wezen zol.
De grote pionier op t gebied van K.I. bij koeien was veearts Jan Siebenga uit Oldeberkoop. t Eerste kalfke dat geboren werd deur middel van K.I. bevruchting was bij boer Jan Werner uut Elsloo op 5 december 1935.
Het duurde niet lang of “doctor Jan” kreeg van n hieleboel professoren uut onder andere Amerika, Engeland en Italië op bezoek om de techniek te leren. Hij werd voak vroagd om op internationoale forums zien verhoal te doen. Zien waark en ervoaring hadden ze doar hiel hoog. Hij kreeg het zo drok dat er hulp neudeg had. Eén van de mensen die hem hielpen was Johannes Kraai. Kraai had al gauw ien e goaten dat K.I. een oplösssing wezen kon veur de vruchtboarheids problemen bij vee. Ok het tegengoan van ziektes was n doel. Een goed veurbeeld hiervan is abortus bang. Een ziekte die overbrocht werd deur de bol. De koe werd wel drachtig mor kreeg noa n poar moanden een miskroam.
Ien 1939 nam Kraai de praktijk van de veearts uut Tolbert over. Omdat ien die tied allinneg mor K.I. toepast worden mocht deur n vereniging werd er besloten om een K.I. vereniging op te richten. Soamen met Berend Dijk en n poar andere boeren het er de eerste K.I. vereniging van Nederland opricht. De eerste bol, met de noam ‘Edelman’, werd aanschaft en stald ien t “bollehok” bij Wytze Brandsma de eigenaar van café De Postwagen.
Ien Moarum kwam, ien 1955 as opvolger van K.I. vereniging Nuis, een centraal K.I. station. Weijer Veen die al op 17 joarege leeftied ien Nuus as gediplomeerd inseminator (deur ons as kwajonges elektrische bol noemd) begonnen was, werd het gezicht van de K.I. ien Moarum. Deur fusies bleef der op den duur mor één station over veur de hiele provincie en die was vestigd ien Noorddiek. Hier kwam Weijer Veen ok aan t waark en het nog joaren ien e hiele provincie koeien insemineerd.
Henk Wieringa
Mientje: Of de bol of de koe doar schiet, de boer die vernimt et niet!