Ik proat plat
Veldwachter
Bij n veldwachter denken veul van jim vast aan Bromsnor, die net te dikke veldwachter. Te strak ien t uniform en veurzien van n dikke soabel bewoarde hij de rust en zörgde veur orde en gezag ien t dörp van Swiebertje. Menig jongkirrel van toen het wel n oaventuur beleefd met de plietsie die hem achter de boksem aan zat. En meschien werd er wel ‘aan t oor’ thuus òfleverd, met het verzoek aan de olders om dit ventje eefkes goed de les te lezen. Handhoaven van orde en gezag op et platteland.
Ien 1814, noa de Franse Tied werd ien België, Zeeland, Limburg en Brabant de Koninklijke Marechaussee opricht, zij nammen het politiewaark over van het Fanse leger. Het wadden ‘BOA’s te paard’, die n hiel gebied deurreden om toe te zien op landloperij, streupers, zuup -en knokpartijen en ok de rechtbank bijstonden. Ien t Noorden was de Marechausse niet actief, dat vond de keuning te duur en t volk ien t Noorden hield veuls te veul van heur vrijheid.
Ien t Noorden wadden veldwachters, die dienst deden op het plattelaand en aansteld en betoald werden deur de gemeenteroad. Hun toak bestond uut toezicht holden op de orde en andere putjes doen veur de burgemeester. Voak was dat boantje gien vetpot en ien summege gemeentehuzen stond zelfs een collectebus woar de bewoners een fooi veur de veldwachter ien stoppen konden. Ien t begun hadden ze niet eens uniform mor allinneg een pet met et gemeentewoapen en n stok om met te sloagen.
Gemeenteveldwachters wadden meestieds oldere mannen. Ze konden voak niet lezen of schrieven mor op dizze menier konden ze toch wat geld bij mekoar scharreln.
Een proces-verbaal schrieven konden ze vanzelf niet, dus was er lik-op-stuk beleid.
Met de grondwet (1848) en de Gemeentewet (1851) kwam er wat meer lien ien t plietsiewaark veur de gemeente. De burgemeester werd nou verantwoordelek veur ‘ordehandhaving en het toezicht op ‘vermakelijkheden, herbergen en tapperijen’. As et echt lasteg werd konden ze t leger derbij hoalen en ok werd ien t Noorden de Rijksveldwacht actief, veur et moeilekere waark.
Omdat het plietsewaark niet bijster goed betoalde, kwamen der ok onfrisse personen op de boantjes òf. Toen er rond 1929 een poar veurvallen (het geval IJe Wiekstroa was der één van) met de pliesie wadden, werd de oorzoak dudelek, de veldwachter most een uniform, betere woapens en meer beschaarming kriegen.
Langzoam mor zeker kwam dat op gang en toen vielen de Duutsers Nederland binnen en zettende de politemacht op e kop. Niet-Duuts gezinde dienders werden ontsloagen en NSB-ers werden op belangrieke posities zet. Der kwam openboare weerstand. Zo weigerde het korps van Grootegast om dienstorders op te volgen, woarnoa ze oppakt werden en òfvoerd werden noar concentratiekamp Vught. Een groot deel kwam gelukkeg weerom. Mor veldwachter Boonstra uut Griepskerk is ien n Duuts kamp overleden. Noa de oorlog most het korps zuverd worden, want wie te bot met de bezetter heuld had most verdwienen of zelfs bestraft worden.
In mien jeugd was er ien Lutjegast nog n veldwachter, zien huus was te herkennen aan een emaille bord noast de deur. Hij had voak stried met de jeugd en werd zelfs es vastbonden aan de brug bij Eibersburen omdat er de jongens verboden had om te slepen met old-en-nij. Dörpsbewoners zagen de veldwachters as ‘nustje-zoekers’, der was altied wel wat woar ze je op pakken konden, as ze mor laang genog zöchten. Ien t openboar een vuurtje stoken, gien achterlicht, met draank op achter t stuur of natuurlek eier zoeken buten et seizoen.
Ien e joaren 70/80 trokken de dörpsveldwachters uut de dörpen weg, Zo kwam er ien Grootegast één gemeentepost, woarvan je voak de dienstdoende agenten ok nog wel konden, omdat ze de kiender ien t dörp op school hadden of omdat ze lid wadden van e voetbalclub.
Pas ien 1993 werden de verscheidene korpsen ieneen schoven en kwam de Regiopolitie. Ze bennen nou wel almoal ien één kleur en uniform en kriegen dezelfde opleiding, mor ze werden ok anoniem en minder herkenboar ien e wiek. Ik heb nog wel es heimwee noar de olle veldwachter, met zien grote snor en dikke soabel, de echte Bromsnor.
Geert Zijlstra
Mientje: Plietsie, Plietsie Blauwebroek, het vannacht op bèrre poept! (kienderriemke)