Ik proat plat

Afbeelding
ik proat plat! doe ok?

De Soltketen


Ien Kommerziel hiet et dörpshuus ‘Soltketen’ en dan denk je eerst, dat zal wel wat met Soltkamp te moaken hemmen. Mor as je deur t dörp ien e richting Oosterwoarddiek rieden, kom je over n old diekje woar n ienformatiebordje met n mooi picknickbankje stijt. Op et bord wordt de geschiedenis van de zoltwinning bij Kommerziel beschreven. Dat is de oorsprong van de noam van t dörpshuus.


Zolt was ien e tied van de Romeinen al n gewild goedje, want et was de smoakmoaker aan toavel. Rond de Middellandse Zee was zolt winnen simpel. Solt zeewotter werd ien grote pannen goten en de zun dee de rest. Wat er uuteindelek overbleef was zolt. Nou was Grunnenger zeewotter net zo zolt as Italiëoans zeewotter, mor de kracht van de zun was hier gien garantie veur succes. Zolt was hier dan ok ‘peperduur’. Gelukkeg is er gien lozer volk as minsen, zeker niet as ze cinten ruken.


Heer Wigbold van Ewsum van landgoed Nienoord ien Leek had veul volk aan t waark ien e verveenderij. Wegenbouwers, kenoalgroavers en turfstekers en al dat volk wol ok zolt ien t eten. Et kostte Wigbold veul geld om alle zolt ien te kopen en toen bedocht er dat er et dan mor beter zelf moaken kon. Hij had ien Zuud-Europa òfkeken hoe dat most, dat kon hier aan de kust ok prima. Mor et was n duur grapke en doarom most Wigbold op zuuk noar compagnons veur zien op te richten bedrief, de ‘NortSoltBerg’. Hij vond de geldschieters ien Keulen en hij kreeg n enorm kaptoal van meer dan 200.000 doalders bij mekoar. De rente werd bepoald op 10 percent, dus de verwachtingen wadden hoog. De compagnons mochten ien 4 termijnen ienleggen en hadden ok weer t recht om hun deel te verkopen aan Wigbold.


Veur de febriek most land en 25 zoltpannen aankocht worden. Vlak buten Kommerziel werd ien 1573 een heerd met laand kocht. De boerderij en t laand was met zörg kozen want onder de zeeklei van et butendiekse laand, zat n veenloag met veul zolt onder n dun loagje klei. Die klei werd er òfschept en t veen werd eerst dreugd en doarnoa verbrand. De as die overbleef werd met n schip noar de zoltpannen brocht, mengt met  zeewotter en doarnoa dreugkookt met turf, woarvan e as vanzelf weer ien e zoltpan kon! Zo bleef der uuteindelek bruukboare zolt over, woar je n dikke pries veur vroagen konden. 


Ien e eerste joaren van e compagnie was de opbrengst goed en kon Wigbold ien e behoefte veur zien eigen waarkvolk veurzien en kon er de rest duur verkopen. Mor de begeerte was groot en Wigbold wol meer. Hij vroeg nije lenings en gaf zien huzen en land as onderpand. Dat most wel om zien compagnons over de streep te trekken, want die wadden wat huvereg omdat Nederland volop ien de Tachtigjoarege Oorlog (1568-1648) zat.


Van Ewsum had et bestuur van e provincie eerder al vroagd om op dizze belangrieke plek een schans (de Opslach) te bouwen. De schans most de compagnie en de omliggende kenoalen beschermen tegen aanvallen van zeegeuzen en ander gespuis. 


Niet veul loater was Van Ewsum juust één van e Opstandelingen, die soamen met de Oranjes en de Nassaus de strijd aangingen tegen de ‘Spaansche Heerschers’. Hij trok ten strijde met n eigen leger en liet et besturen van e compagnie over aan factor (directeur) Raesfeld.


De Opstandelingen wollen de Stad groag isoleren van e Spanjolen en mosten doarom de schansen, die wegen en wotter beschaarmden, ien handen kriegen. Oorlog voeren met een groot leger koste klauwen met geld en toen Van Ewsum ien 1577 nog meer munten neudeg had, viel er zien eigen Nortsoltberg en de Opslach aan. Zelf had er doar niet veul meer te vertellen, dus bedreigde hij factor Raesfeld nam al et geld en verkocht het zolt.


Toen was et vertrouwen van zien compagnons natuurlek verdwenen, die één veur één de aandelen van e hand deden. De factor ging op hoge poten noar de hoofdmannen van e Ommelanden om beklag te doen. Boefke Wigbold most zelf vluchten noar Oostfriesland en sneuvelde ien 1584 bij n veldslag. Ondertussen werd hier et plattelaand leeg roofd en werd er veldslag op veldslag voerd. De zoltwinning op et Rugezand kwam al snel ien verval, de compagnie NordSoltberg werd ontbonden en alles verdween.


De schans speulde nog n belangrieke rol. Et lag op n strategische plek en toen de Ommelanders de Opslach bezet hadden, wol de Stad et bolwerk slechten. Rond 1600 werd de eerste zijl bij Kommerziel aanleid, deels met stienen en holt van t olle klooster van Auwerd. Toen loater de sluzen van Zoltkamp (Soltcampus) bouwd werden, kwam de sluus en de schans bij Kommerziel ien verval.


Het woapen van t dörp en de noam van t dörpshuus verwiezen nou nog noar die roerege zestiende eeuw. Op t bankje aan e Oosterwoardiek, kin je net as Wigbold eefkes over de Soltketen kieken en dreumen over al die riekdom.


Geert Zijlstra


Mientje: ‘Zo zolt heb ik et nog nooit eten’.

UIT DE KRANT