Ik proat plat
Rolpoalen en voarbomen
Vanof de middeleeuwen tot 100 joar leden, was de scheepvoart van groot belang veur ons land. De kanoalen bennen der voak nog wel, mor veul bedrievigheid rond et wotter is vot. Beurtvoarten zörgende noast de postkoets veur et vervoer van personen en kleingoedern van Ommelanden noar Stad. Zeilboten, trekschuiten en snikken brochten goedern en vee noar de markt. Schippersvrouwen lopen al laang niet meer aan e lien veur de boot uut en wanneer zol de leste scheepsjoager met zien peerd over et joagpad lopen hemmen?
Sums zie je langs et wotter nog mooie aarfstukjes uut e tied dat wotter de economische levensoader van Grunnen was. Ien et noordoosten van onze gemeente kin je olle rolpoalen, bordjes met ‘Wisselploats’ of ‘Strijk’ en olle sluuskes en bruggen tegenkommen. De muite weerd om ze es eefkes op te zuken op e fiets of met e boot.
Veur de komst van e motor most de schipper het hemmen van e wiend, peerdekracht of menskracht. As et niet waaide of de wiend juust tegen was, dan werden de boten met joaglienen trokken. Evenwiedeg aan t kanoal liep n pad, doar liepen het peerd, de schippersvrouw of kiender die et schip trokken.
Een kiend most older dan twaalf joar weden om ien t span te lopen en doar keek de Marechaussee op toe.
Kwam de boot bij n bocht dan was er de kans dat er op e wal trokken werd en doar was een list op bedocht, de rolpoal. Rolpoalen, ok wel rollepoalen of joagpoalen nuumd, wadden der veur et geleiden van joaglienen. Deur de lien om e poal te leiden, werden de krachten op e boot aans en kon de schipper, achter op t schip, met zien voarboom en et roer, de boot ien t gareel holden.
De rolpoal zörgde veur n goede geleiding van de joaglien en bij hiele schaarpe bochten was er sums een dubbele rolpoal of stonden der twee poalen op körte òfstand.
Bij een recht stuk kanoal hielp de schipper ok met, deur te bomen. Bij bomen werd de voarboom noast et veurdek ien t wotter stoken. De druuf – de knop bovenaan de voarboom - werd tegen de borst van e schipper zet en hij ging dan zwoar tegen e boom hangen. Langzoam liep er deur et gangboord noar achtern en dan weerom noar de veurplecht. Van et bomen kreeg de schipper bloaren op e borst, eerst werd et rood en noa verloop van tied kregen de meeste schippers ‘eelt op de borst’.
Stilleggen was er veur de schipper niet bij, want ‘tied is geld’ en ze stonden voak ok op tied. Kwam de schipper te loat ien Stad aan, dan was de retourvracht sums al verzeid en most er weerom voaren met ballast. Dan werd er gien rooie cent verdiend en de scheepvoart was al nooit n vetpot. As et schip ien e winter aan e wal lag, zat het ruum voak vol met turf of kolen en verkocht de schipper de woar aan e omwonenden ien et dörp. Ze wadden slim bliede as ze de voart weer oppakken konden.
Noast de rolpoalen zie je nog wel meer ‘schippersaarfgoed’ langs et wotter. Sums stijt er n bordje met ‘Wissel’ om aan te geven dat schepen mekoar doar passeren konden en et bordje met ‘Strijk’ gaf aan dat de mast hier omdel most (om grapkes as met de Gerrit Krolbrug te veurkommen). Olle snikken en schipkes wadden lang zeer gewild bij de toervoarders, dus die kom je ok nog met regelmoat tegen.
Rolpoalen kwammen overal ien Nederland veur, mor verdwenen snel. Doarom het et ‘Noordelijk Scheepvaartmuseum’ ien 2008 de gegevens over rolpoalen op n riegje te zet: https://www.noordelijkscheepvaartmuseum.nl/nl/collectie-en-onderzoek/onderzoek/rolpalenproject, zodat dit stukje geschiedenis niet vervlugt. Een bezoekje aan t museum is zeker de muite weerd, want onze pervinzie het n rieke scheepvoartgeschiedenis.
Ok ien onze toal kommen we veul termen en spreuken uut e scheepvoart tegen. Achterbaks, overstag goan, onder zeil goan en veur pampus leggen, kommen van t wotter of.
Stap dizze zummer mor es op e fiets en rie deur het schitterend landschap van Middag/Humsterland van Olhoof, langs Soaksum, Ezinge en Feerwerd noar Garnwerd. Langs et Oldehoofster kanaal en et Auwerderdiep is nog veul scheepvoartgeschiedenis te zien. De rolpoalen kom je dan vanzelf tegen en aans even vroagen aan n dörpsbewoner. Je kinnen ok nog even een kiekje nimmen op e meulen van Granwerd of Feerwerd of even lekker op n terras aan t Reitdiep zitten. Dan woan je, je zeker 100 joar terug ien e tied en de rust van et kabbelend wotter zal je goed doen.
Geert Zijlstra
Mientje: ‘As er goed aan e rol is, rolt er deur tot er niet verder rollen kin!’