Ik proat plat
Kerkje van Fraansum
t Is eefkes zoeken want de opgang van e weg noar Fraansum leit n beetje verstopt. Een holten handwiezer geft de richting aan en dan komt er n tochtje deur de velden, totdat je oog ien oog stoan met de wierde Fransum met doarop één boerderij, één huuske en n kerk. Een mooi, simpel kerkje op n uniek plak, dan kin t host niet aans dan dat je spiritueel worden.
De wierde Fransum is host 3,5 meter hoog en most vroeger beschaarming bieden veur t hoge wotter. De lege hooilanden wadden prima veur gras en vee, mor bij störm most de levende have noar de wierde vluchten om dreuge voeten te holden. Rondom de wierde stonden ien 1948 nog 29 huzen en der wonende 170 minsen. Ien e zeuventiende eeuw was er zelfs nog n schoel en n pastorie.
De kerk stamt uut et begun van e 13e eeuw en woarschienlek stond er doarveur gien kerk. De wierde was wel veul eerder bewoond, want der bennen bij ofgroavings Romeinse potschaarven en munten vonden. De bakstienen preekstoel uut e 14de eeuws is de oldste van hiel Nederland.
Der wordt sinds 1909 niet meer kerkt ien Fransum, omdat de gemeente soamen ging met Den Ham. Bij de leste preek was der mor één kerkganger en wol de predikant eileks de zoak oflassen. De kerkganger protesteerde, want et aantal leden van e gemeente zol veur God toch niks uutmoaken. De predikant gaf hem geliek onder de veurwoarde dat de gemeente goed metzingen most ien e dienst. Noar verluud was t een dienst met veul psalms en gezangen.
De kerk roakte begroeid met hedera en et verval sloeg toe, der wadden zelfs plannen om e kerk noar t Nederlands Openluchtmuseum ien Arnhem te verploatsen. Vanwege de hoge kosten ging dat op t lest niet deur. Ien e joaren viefeg is de kerk restaureerd en was et tiedelek een hervormd bezinningscentrum. Noa 1970 kreeg et ‘Vroedschap Fransum’ de toak om e kerk een goeie ienvulling te geven. Het kerkje, dat nou eigendom is van e Stichting Oude Groninger Kerken, wordt bruukt veur culturele activiteiten, een organisoatie die zich tot doel stelt om de kerk een blijvend goede invulling te geven. Veur concerten tot 70 personen is de kerk zeer geschikt. Je moeten je zelf redden, mor de keuken biedt alles wat je neudeg hemmen, gas, wotter, kopkes en bestek. Allinneg moe-je noa ofloop de vuilnis metnemmen, want de ophoaldienst komt niet deur Fransum.
Tonko Ufkes schreef ien 2007 ien zien boek ‘Fien Zilverglaas’ et gedicht:
Retour Fransum
t Gijt om e hinnereis, ok, om het weden
het rusten, kieken, t stramme stoan
van muren, stief van preken en gebeden.
Aal boetenkaant - gient wil meer binnengoan.
Doan waark; de wereld is hier niet,
al bomen en het lege laand met lucht.
n Vogel heur k, met stilte ien zien lied,
en k zie n zwoan die fluitend overvlugt.
Het wordt mien tied, t is zomor loat,
mor aans as toen k van huus òf ging
- ooit ree k gewoonweg over stroat -
zweef ik en zing en zweef en zing.
Eefkes ten Zuden van Fransum stijt nog n biezunder kerkje, het ‘Kerkje van Harkema’. Op et stee van n olle kloosterboerderij van t klooster Auwerd stond de boerderij van Albert Harkema, die ien eerste ienstantie een gracht groef. Hij dee doar n hiele poos over, mor toen er kloar was bouwde hij der ok nog n miniatuur boerderij bij. Toen er begon met het bouwen van n toren zeden omstanders: “Woarom moakst drekt niet n hiele kerk” Harkema trok de stoute schoenen aan en begunt aan zien levenswerk; een kerk met Mariabeelden, kerkbanken, preekstoel en zelfs n örgel uut IJhorst. Hij liet de stienen uut België kommen en is er 13 joar met aan t bouwen west.
De bouw ging niet zunder slag of steut. Harkema kwam voak ien t gevecht met de autoriteiten, want hij bouwde zunder vergunning en hij kreeg zelfs n bouwstop opleit. Ondertussen kwammen der aldeur meer bezoekers kieken. t Werd n toeristische trekpleister, woar joarleks wel 10.000 bezoekers kwammen, die oademloos luusterden noar de verhoalen die Harkema vertelde.
De toenmoalege gemeente Zuudhörn rook geld en besloot om t bestemmingsplan te wiezegen, zodat Harkema meer ruumte kreeg. Der kwam zelfs n nije betonnen weg, zodat Japanners, Chinezen en Duutsers met e bus aanvoerd worden konden.
Noadat Harkema’s zien vrouw overleed en hij zelf ziek werd, verkocht er et hiele spul aan de familie Ykema.
Olle en nije bouwkunst vlak bij mekoar en veur beide smoaken is gelukkeg publiek. Juust dizze variatie moakt et Westerkwartier apart. Je moeten der ooit west weden om goed te kinnen beschrieven woarom dizze streek van zand, veen en klei, zo biezunder is.
Geert Zijlstra
Mientje: ‘We moeten de kerk mor ien t midden holden!’