Ik proat plat

Afbeelding
Ik proat plat

Op Goarkeuken

De sluus bij Goarkeuken is al hiel lang n belangriek knooppunt veur de scheepvoart. Woar wotterwegen kruzen en e schipper kiezen kin noar welke richting, noord, zuid, oost of west de tocht gijt. t Is er altied n drokte van belang en handel. Want niet allinneg wotter stroomt, mor geld en jenever ok, veural rond n sluus as Goarkeuken. De noam goarkeuken komt van n eetgelegenheid of herberg woar simpele goedkope moaltieden aanboden werden veur schippers en reizegersvolk. Ze hadden et voak niet te breed en dit paaste goed bij de beurs. Butendes, handel moet eerst beklonken worden!


Der bennen ien onze gemeente twee Goarkeukens een Olle en n Nije. t Olle Goarkeuken lag n kilometer ten zuden van t Nije Goarkeuken, op et plak woar t Wolddiep en t Kolonelsdiep (Knillesdiep) mekoar kruusende. Op dat stee was ooit n schutsluus bouwd om t wotterpeil te beheersen en doar werd al snel n goarkeuken, bouwd met n poar huuskes der om toe.


t Kolonelsdiep werd ien e zestiende eeuw ien opdracht van de Spaanse stadholder Caspar de Robles groaven. Hij wol groag n kortere verbiending hemmen om Spaanse troepen en veurroaden sneller te verploatsen van Friesland noar Stad. Hij liet et eerste deel van Burgum noar Stroobos groaven, dat doar weer aansloot op e Dokkumer Trekvoart en de Lauwers. Doarnoa wol er groag verder noar Stad.


De Grunnegers hadden ien eerste ienstantie niks op met dat plan en toen de Spanjolen eenmoal vertrokken wadden, werd n deel van t diep gauw weer dichtgooid. Mor loater bedochten ze zich en werd er n verbiending moakt vanòf t Hoendiep bij Briltil noar de Surhuzemer Trekvoart bij Stroobos. De tegenwoordege Caspar de Roblesdiek geft zowat de route weer. Van dat ooit zo belangrieke diep is nou niet veul meer te zien.


Toen ien e 17e eeuw de trekvoart tussen Stroobos en Stad, as verlening van et bestoande Hoendiep groaven werd, was t Knillesdiep minder ien trek en roek de olle sluus ien verval. Ien e joaren 40 van e veurege eeuw is bij opgroavings nog n deel van e sluus terug vonden.


Met de komst van et nije Hoendiep werd verder noar t Noorden, op e kruusing Wolddiep, Poeldiep en Hoendiep een nije sluus Goarkeuken bouwd.  Ien 1864 werd de eerste schutsluus van 26 bij 2 meter aanleid. Schepen werden algedureg groter en t wotter werd drokker bevoaren en de sluus voldee niet meer. Ien 1924 werd n tweede sluus ploatst van 190 bij 10 meter en 3 meter diep, mor met et verbreden van t olle Hoendiep noar t  Van Starkenborghkanoal werd er ien 1970 besloten dat er n moderne sluus kommen most. Die kwam vlak noast de bestoande sluus en werd host 200 meter lang, 16 meter breed en 5 meter diep. Veur de bouw mosten flink wat bomen kapt worden en verdwenen der ok n poar wonings. De kosten wadden 20 miljoen gulden, twee keer zoveul as t groaven van t Van Starkenborghkanoal.


Bij de sluus ontstond als snel een klein streekje, met n goarkeuken/herberg/winkel as middelpunt. Rondom de sluus was altied handel van brandstof tot levend vee en van legoal, noar gries, tot zwaart en dan moet er ok goed veur de innerleke mens en joagpeerden zörgd worden.


Ien 1829 gebeurde der bij Goarkeuken n ongeluk met dodeleke ofloop dat veul aandacht kreeg. Drie kiender liepen bij de schuun omhoogstoande brug omhoog, de contragewichten van de brug brakken òf en de kiender kwammen onder de brug terecht.


Loater ien e Tweede Wereldoorlog, op 11 november 1944 roakte de sluus Goarkeuken zwoar beschoadigd. Vieftien Engelse Typhoons van vliegbasis Volkel gooiende n loading bommen op e brug, de sluzen en wonings. Et doel was t ontregeln van et  Duutse transport, wat zeker wel lukte. t Hiele buurtschap werd totoal vernield, woarbij et n wonder was dat er gien dodeleke slachtoffers vielen. Toch werd et n regelrechte ramp omdat de sluzen et wotter niet meer kerende en legere gebieden as de Tolberter Petten host 2 meter wotter extra te verduren kregen. t Begon die winter ok nog es flink te vriezen en e boeren konden pas loat ien t veurjoar van 1945 weer op t laand weden.


Laang stond op e hoek van Goarkeuken de bakkerswinkel, annex café (zie foto G. Cruiming-Bergsma) van bakker Bergsma. Een echte bruune kroeg woar natuurlek divers volk kwam. t Verhoal gijt dat de vaste bezoekers groag n grapke uuthielden met bakker Bergsma. As hij deur t luuk noar de kelder ging om drankjes te hoalen, gooiende zij t luuk vlug dicht en zettende de stamtoavel der boven op. As ze mor dörst genog kregen, lieten ze de bakker wel weer vrij! Onder luud gejuich kin je wel aannemmen.


Goarkeuken is nog altied n mooi stee om te bezoeken. Rusteg aan e kaant van t kanoal zitten goan en kieken noar de tankers en bootjes die langs voaren. Verboas je over de precisie woarmet die grote joekels binnenvoaren worden en de biezundere capriolen van ‘toeristen’ op e huurbootjes.


Geert Zijlstra


Mientje: ‘Hij stond op e brug te kringkjespijen!’

UIT DE KRANT