Ik proat plat
Coendersborg
Een wandeloar lopt et liefst op mooie padjes bijveurbeeld, op één van de oldste voetpoaden van Nederland. Het pad vanof Moarum noar Nuus en Niebert. Dit pad is de oorspronkeleke verbiendingsweg over de zandrug tussen Moarum en Tolbert.
Onderweegs is der hiel wat te zien. Onder andere Landgoed Coendersborg.
t Landgoed is niet zo hiel groot, mor toch kin je je der wel n poar uur prima vermoaken. Zo kin je om te begunnen op elke zundag ien t summerseizoen
een rondleiding kriegen ien e börg. Ien t veurhuus bennen twee stijlkoamers, ien die koamers wordt deurmiddel van video- opnoames het hiele landgoed zien loaten. En n aantal acteurs bennen ien e huud van vroegere bewoners van t gebied kropen en vertellen over t leven as schoolmeester, jonker en veenarbeidster. Deur dizzze video’s krieg je n oardeg ienkiekje ien e geschiedenis van e börg en heur omgeving.
t Landgoed het niet altied één gehiel west, t bestond eerder uut drie heerden. De Fossemaheerd, Heringhaplaats en de Harkemaplaats.
Wanneer die drie heerden bij mekoar kommen bennen is niet noa te goan. Mor t moet ien elk geval veur 1647 west hemmen, want toen kocht Eetke Fossema “ het hoeff ende behuisinge op staedt” de Harkemaplaats en de Heeringeplaats, met behuizingen en hovingen.
De toenmoalege eigenoar woonde der trouwens niet, want alle drie heerden wadden bij meiers (pachters) ien gebruuk. Eetke het er niet zo botte lang wil van had, want eenentwinteg joar loater kocht Ludolf Coenders et van e erfgenoamen van Eetke.
Coenders was roadsheer ien e Stad en was van plan om t veen, dat bij de koop ienbegrepen was, of te groaven. De turf liet hij deur Friesland hen ofvoeren.
Volgens Georg Wilhelm von Inn-und Kniphausen van Nienoord, most dat deur de kanoalen van Nienoord gebeuren, dan kon hij der natuurlek wat geld veur beuren. Coenders was t doar niet met eens en de heren gingen procederen. Dat werd zoas gewoonlek ien zukke gevallen, een langdurege kwestie. Mor doar bleef het niet bij.
Op e grens van e bezittings van Coenders en Georg Wilhelm von Inn- und Kniphausen lag t Bolmeer. Georg liet n sloot groaven van t Bolmeer noar Zeuvenhuzen om t wotter ien e voart op peil te holden.
Ludof dee hetzelfde, mor dan de aandere kant uut.
Georg vond dat mor niks en het de sloot snachts dichtgooien loaten. Hier wadden honderd viefteg man veur beschikboar.
Ludolf het e sloot weer openmoakt en der n hut bij bouwd. Georg stak e hut ien e brand en as reactie doarop gooide Ludolf n dam ien e sloot van George. Deurdat er toen gien wotter meer ien e voart bij Zeuvenhuzen kwam konden der gien schepen meer voaren.
Dat kon Georg vanzulf niet over zien kant goan loaten. Met behulp van bewoapende mannen ging er op pad om e dam der weer weg te hoalen.
Mor Ludolf had niet allinneg bewoapende mannen, mor ok n poar kanonnen tot zien beschikking. Toen ze doar met begonnen te schieten bennen de mannen van Georg uutnaaid. Ondertied wadden der ien e ‘Slag om het Bolmeer’ wel n dooie en n gewonde te betreuren. t Juridisch gevecht om t wotter van t Bolmeer werd wonnen deur Ludolf Coenders, beide heren mochten der gebruuk van moaken.
Zo tegen 1800 was er weer trammelant. Dit keer tussen Nienoord en de kerkvoogden van Nuus. Pas ien t midden van e 19e eeuw kwam der n enne aan t conflict. Niet omdat elkeneen tevreden was mor omdat t veensteken gebeurd was.
t Is hiel waarschienlek dat Ludolf Coenders rond 1700 de Fossemaheerd ombouwd het tot n börg. Tot die tied was et n butenverblief van n edelman. Van uutgebreide veurrechten die de adel ien e Ommelanden had, was hier gien sproake. Der was allinneg sproake van t recht van collatie van de kerk van Nuus, zijlrechten en jacht en visrechten. Het collatierecht hield ien dat ze n dominee aanbevelen mochten.
De börg kwam via vererving ien bezit van Hyma Teyens. Zij het ien 1813 de börg bouwen loaten zoas we hum nou kennen. De leste van t geslacht Teyens, overleed ien 1866. Oene was volgens summegen ontoerekeningsvatboar. Noa zien dood bleek dat hij n testament, deur hum zelf schreven, herroepen had. Ien t nije testament stond dat zien huusarts en buurman dokter Tonckens t grootste deel van alle bezittings kreeg. De familie kreeg veul minder dan ze docht hadden. Bovendien mosten ze der veur tekenen dat ze nooit tegen t leste testament ien verzet kommen zollen. n Neef het bliekboar niet tekend, want die begon ien 1867 een rechtszoak om t testament te betwisten. Noa hiel veul juridische hoarkloverij kwam doar n enne an ien 1967 bij de Europese Commissie veur de rechten van de mens. Neef kreeg (postuum) gien geliek.
Kleindochter van familie Tonckens, Margaretha Wichers, arfde de börg ien 1911. De leste joaren veur heur dood het ze ien e börg woond. Heur man verkocht et landgoed ien 1956 aan t Groninger Landschap.
Henk Wierenga
Mientje: ‘Doar kinst oapen en beren met vangen!’