Ik proat plat
Jeudse Schoel
Ien t dörp Leek kin je as recreant alle kanten uut. Je kinnen heerlek wandeln en fietsen ien e omgeving. As je sportief binnen kin je zwemmen ien t zwemkasteel, wottersport bedrieven op t Leekstermeer of je hielemoal uutleven ien t sportcentrum. Hol je der meer van om er met e hiele familie op uut te trekken dan kin je kamperen op e familiecamping of je vermoaken op t familie park. Hol je meer van eten en drinken dan is doar ok voldoende gelegenheid veur.
Bin je meer van e cultuur dan kin je bijveurbeeld n film bekieken ien t filmhuus of n museum bezoeken. Host iedereen denkt bij de woorden museum en Leek drekt aan museum Nienoord. Dat is ok gien wonder. t Is n museum woar je n unieke collectie rietugen, die van nationoal belang binnen, bekieken kinnen. Mor doarnoast binnen der ok voak exposities en andere evenementen.
Dizze gelegenheden trekken veul publiek. En as je wat tied over hemmen loop dan ok es even bij t Joodse schoeltje binnen. t Is mor n klein museum, mor t is n pareltje. Hier kin je verschillende veurwarpen bekieken die thuus of ien e synagoge bruukt werden. Ok i-der geweldeg veul documentatie en niet onbelangriek, gedreven en deskundege vrijwilligers. Om t geld hoeven jim t niet te loaten. Der worden noamelek gien koartjes verkocht. Je kinnen der zo binnenlopen. t Museum kin bestoan deur middel van donaties, dus die binnen altied welkom.
t Schoeltje is één van e weinege dingen die nog aan e jeudse ienwoners van Leek herinnert. De geschiedenis van e jeuden ien Leek gijt herwoarts joaren terug. Al ien 1705 is “Levi Arents op de Leek” één van e jeuden die noemt worden ien gerechteleke stukken.
Levi ging ien dit geval ien beroep tegen een vonnis van e grietman van Vredewold. Twinteg joar loater vragt “”Marcus Moses de Jode op de Leek” aan Gedeputeerde Stoaten of hij vrijstelling van belasting kriegen kin. Hij krigt vrijstelling, dus veul geld het er niet had. Vermoedelek was hij toen de enige jeud op e Leek. Tot 1795 wonende der mor n poar Jeuden op e Leek. Ien dat joar werd deur de Nationale Vergadering van het Bataafse volk besloten dat de Nederlandse Jeuden het volledege burgerrecht kregen. Het besluut was: “geen Jood zal worden uitgeslooten van eenige rechten of voordeelen die aan het Bataafsch Burgerregt verknocht zyn.” Veur die tied werden ze as vrimdelingen beschouwd. Ze mochten gien lid worden van n gilde. Hierdeur was t host onmogelijk om n beroep uut te oefenen. Om die reden proberende de meesten wat te verdienen as marskroamer of iets dergeleks. Deur dat besluut ien 1795 kwammen der drekt meer Jeuden op e Leek te wonen.
Even noa 1800 wonende der zo veul minsen dat er regelmoateg diensten bij één ien huus holden werden. As jongens 13 joar en één dag wadden, wadden ze officieel man en telende met veur minjan (10 mannen bij de dienst die dan uut de Tora lezen). Ruumte veur die diensten werden vonden bij de familie van der Reis. Zij stelende n koamer beschikboar woar 15 minsen ien konden. Ok kochten zij veurwarpen die ien e diensten bruukt worden konden. Van der Reis was ok de man die de aanzet geven het om n Jeudse gemeente op te richten. Ok werd er n begroafploats sticht.
Dit trok meer Jeudse mensen aan en ien 1805 hemmen ze et veur t eerst over n Jeudse gemeente. Drie joar loater werd er al n synagoge bouwd. Dit gebouw het et honderd joar volholden, is toen ôfbroken en op t zelfde plak werd weer n nije bouwd. Ien 1855 is er ook n schoel kommen. Nou was ien t begun van e 20e eeuw niet alles halleluja. Der kwam n kerkscheuring, n aantal minsen het zelfs n poar joar eigen synagogediensten holden. Ok wadden der veul jeudse mensen die t arm hadden. Hier werd n opvanghuus veur opricht. Zo as elke gemeenschap hadden de jeuden ok verschillende verenigings. Zelfs vlak veur de ienval van e Duutsers werd er nog n koor opricht.
t Schoeltje zelf stijt niet meer op t zelfde plak woar t ooit stoan het, mor t is wel met olle stienen van huzen die ofbroken wadden weer krekt zo opbouwd as t ooit was. Ien 1995 is t een beschermd monument en tevens museum worden. Aan e butenkant van t gebouw binnen drie plaquettes ienmetseld met e noamen van e minsen die ien e oorlog omkommen binnen. Tot op e dag van vandoag worden der nog veurwarpen aanboden die de bestoande collectie aanvullen. Nog belangrieker, ien mien ogen, binnen de verhoalen die doar bewoard worden, verhoalen van minsen die de oorlog overleefd hemmen. Het schoeltje dut der alles aan om de herinnering levend te holden.
Henk Wierenga
Mientje: Hij handelt ien alles wat lös en vast zit!
