Ik proat plat
De Lauwers, Doezumermieden
De kommende drie week volgen we vanoaf Surhuusterveen de loop van grinsrivier De Lauwers tot aan de Waddenzee. Veul gebouwen, scholen, stroaten en campings hebben de noam ’De Lauwers’, woarbij opvalt dat et in Froesland meer gebeurd dan ien Grunnen.
Café De Lauwers ston vroeger aan e Surhuusterveen kaant van e rotonde, op de Scheiding bij Opende. t Café is joaren leden ofbroken en nou stoan der op dat stee bussen van Qbuzz. Toen e rotonde der nog niet was, ston et pervinzie bord van Grunnen net ten westen van t café, dat nog net ien e pervinzie Grunnen ( zie foto) lag. Ien e buurt van t café liep n smal slootje, de bron en t zichtboare begun van de rivier De Lauwers. Deur nije wegen en industrie veranderde der veul ien dit gebied en van et slootje is niks terug te vienden. Et stroomke liep verder langs Kortwoude noar de Fryske Dyk, n olle zandweg. De Lauwers is doar nog wel te vienden mor weer as n klein slootje.
De rivier de Lauwers is ien e Iestied ontstoan deur t enorm iesgewicht dat langzoam opschoof en n gleuf moek ien e bodem. Vervolgens was er ien 839 n störmramp en doardeur kon t wotter uut e Noordzee de Lauwers verbreden tot e Lauwerszee. De rivier of beek had toen de noam Flumen Labeke en werd ien e tied van Karel de Grote, Laubach nuumd, dat zukswat betekent as, liefeleke beek. Noa de Iestied voerde de rivier et zoetwotter of noar zee. Met hoogwotter stroomde et zolte zeewotter landienwoarts. t Gevolg is dat we nou nog veul verschillende grondsoorten en landschappen hemmen ien t veurmoalege stroomgebied van e Lauwers.
De Lauwers was vroeger een getijde rivier en meanderde 25 kilometer lang, heul mooi deur t landschap van Surhuusterveen noar Zoltkamp. De rivier bepoalde veur n groot deel de grins tussen de pervenzies Friesland en Grunnen. De rest van e grins werd eerst met de grinsgreppel en loater met grinspoalen markeerd. De Lauwers is niet allinneg de prevenziegrins, mor ok n toalkundege grins.
Tot 1500 was De Lauwers de toalgrins tussen de twee varianten van t gesproken Fries.
t Oostlauwers-Fries en t Westerlauwers-Fries, de Westerleke variant is vergeliekboar met de toal die nou nog sproken wordt ien Friesland. De tweede variant, et Oosterlauwers-Fries, is bijna uutstörven en wordt allinneg nog ien e Duutse gemeente Saterland sproken. Ok de toal die op t Schier sproken wordt, bevat nog sporen van t Oosterlauwers- Fries.
Op e foto zie je links van e Lauwers, Friesland en rechts de petgatten van e Doezumermieden. Doar lopt ok t wandelpad de Doezumerstruun. Bij één van die petgatten, stijt n bankje, woar ik groag even zitten mag om te genieten van t uutzicht over t petgat, de mooie natuur en de stilte, dat geft zoveul rust. En dan et besef dat n poar meter achter mij ooit de zo belangrieke rivier stroomde.
Zo gijt et verhoal dat Bonifatius der ooit op voaren het, onderweg noar Friesland, om de heidenen te bekeren. Mor ok de lu die Bonifatius ien t joar 754 bij Dokkum vermoord hemmen kwammen over De Lauwers aanvoaren. Wat wis en zeker is, de St. Vituskerk ien Doezum is ien e 12e eeuw bouwd met tufsteen, een natuursteen uut Duutsland. De tufsteen is aanvoerd over De Lauwers, want lang leden is er tufsteen aantroffen ien e rivier. Die stien is vast bij t lössen overboord vallen. Bij de St Vitus is allinneg de 26 meter hoge toren van e kerk nog van olle tufsteen, de rest van e kerk is herbouwd met baksteen.
De petgatten ien e Doezumermieden herinnern aan e turfwinning ien dit gebied.
Ok herken je nog de legakkers. Legakkers wadden de stukken grond woar de törf op lag te dreugen. As je dit wandelpad es n keer lopen, kom je ok over n stukje trilveen. Dat is n heule ervoaring, omdat de grond je onder de voeten beweegt. Der is veul ofwisseling tiedens de wandeling, zo loop je van zandgrond noar veen en zelfs nog over n stukje klei. Je lopen deur moerasbosjes, bij de veule petgaten laans, over graslaand, langs elzensingels en holtwallen en ontelboare klaphekjes.
Op e petgatten drift et groene krabbescheer, met ien e zummer witte bloemkes. Grote kaans dat je dan ok de groene gloazenmaker vliegen zien.
Dit eerste deel van De Lauwers is al laang niet meer bevoarboar en as je verder lopen van e mieden deur de polder of laangs de Eesterweg kom je uut bij t Van Starkenborgkenoal, doar woar De Lauwers oorspronkelek aan e oostkant van Stroobos/Gerkesklooster van t zand de klei ienstroomde.
Leneke Struiksma
Mientje: ‘As is verbrande turf en nooit duurt hiel lang!’