Ik proat plat
Ien drie delen volgen we de loop van grinsrivier De Lauwers. Veurege keer binnen we stopt aan t Van Starkenborgkenoal en hemmen we verteld over de zudeleke olle loop van e Lauwers, woar t brede wotter verleden tied is.
Aan e noordkant van t kenoal is dat wel aans. De oorspronkeleke loop van e Lauwers pik je weer op bij Schalkedam, woar t Knillesdjip (Casper Robles Diep) vroeger aansloot op e Lauwers. t Gebied vanof Stroobos noar t noorden is vörmd deur de monniken van t Premonstratenzer klooster Jeruzalem, dat ien 1240 sticht is. Dizze monniken moeken al gauw waark van n diek die liep van Kollum tot aan Griepskerk, woardoar veul vruchtboar laand beschikboar kwam. De kloosterlingen kregen de smoak flink te pakken en gingen deur met et aanleggen van de dieken. Rond 1440 werd e olle loop van e Lauwers ofdamd bij De Leegte en werd et nije Zijldiep groaven, woardoar het nog makkeleker werd, om snel op e Waddenzee te kommen. De dörpen Visvliet (rond 1410), Pieterziel (1440) en Muntjeziel (1470) binnen onstoan bij de sluuskes die ien e Lauwers aanleid werden.
t Pad van de monnik is nog altied te volgen. Vanof Stroobos goa je over t Sarabos noar t noorden. Noar verluud is dizze stroat vernuumd noar zuster Sara, één van e nonnen van t vrouwenklooster Galilea van Burum, dat ien e vittiende eeuw vanuut klooster Jeruzalem sticht is. Vlak over t spoor Leeuwarden-Grunnen lopt et Sarabos over ien e Olle Dyk en dan is de Lauwers te volgen tot aan Visvliet dat pal aan e grins met Friesland leit. Eise Eisenga van Franeker die doar rond 1790 tiedens zien verbanning woonde, zil voak soavends over de rivier noar t ‘Heitelân’ keken hemmen, hij kon dan de resten van t vrouwenklooster goed zien.
Visvliet is bouwd ien n bocht van e Lauwers. Dat gebied was omstreeks t joar 1000 n grote kwelder met veul slenken. Visvliet is ien e 14e eeuw, net as t Hilmahuus ontstoan as veurwerk en visploats veur t klooster van Gerkesklooster. Veurwerk is de historische noam veur n boerderij die ien e vroege middeleeuwen bij n klooster heurde. De monniken waarkende niet zelf op e boerderij, mor de bekeerden, ok wel lekenbroeders nuumd, deden al et handwark. Visvliet was ooit n zeehoaven en n drok handelsplak en as er gien ienpoldering en gien dichtslibben van e Lauwers west was, dan zol Visvliet meschien wel n drokke hoavenploas west weden. De visserij brocht veul welvoart ien Visvliet. De Lauwers was n visrieke stroom (= vliet) en vandoar dat ze al sinds 1693, op e Gangolfuskerk, die sticht is ien 1427, een ‘vis’ as wiendwiezer hemmen.
De Lauwers is hier n brede rivier die ok bruukt wordt as er scheuvel-ies leit. Ien e winter van 2021 werd de Lauwerstocht, een toertocht van Gerkesklooster noar Zoltkamp, niet verreden. Toch genoot et volk volop want, ien e dizze saaie Corona-tied, konden ze goed op t ies weden. Doldrieste jeugd, die met n auto deur t ies van e Lauwers zakkende, was landelek nijs.
Even ten noorden van Visvliet splits et Zijldiep zich of van e Lauwers om 3 kilometer verderop weer bijnander te kommen. Zo ontston der n lut eilandje tussen twee riviertjes. Bij De Leegte leit de brug over de Olle Lauwers en bij Pieterziel de brug over t Zijldiep. Vroeger liep er, langs de oever van t Zijldiep, n stienen kerkepad van Visvliet noar Pieterziel. Veurbij Pieterziel aan e oostkant, leit de Westerwaarddiek, inderdoad de noordeleke diek van e drie waarden, richting et Hoekje. Halverwege sluut de Zuderriet aan op e Lauwers, doar ston ooit de grootste meulen van Grunnen (zie foto) met n vlucht van wel 28 meter. De meulenroeden wadden veurzien van zelfzwichting en e meulen was zelfkruiend en kon zichzelf ‘op e wiend’ zetten deur twee lutje meulentjes op e kap.
Vanof t Hoekje, woar vroeger n roemrucht café ston, lopt n diek verder noar Muntjeziel. Halverwege leit n eeuwenold boogbrugje ‘t Piepke’ tussen de weg en e diek. Dit brugje is weer ien olle stoat brocht op initiatief van historische vereniging ‘Kluften en Waarden’.
Bij Muntjeziel lopt al eeuwen et Fries wotter de zee ien. Ien 1881 werd er doarom deur Friesland een nije sluus bouwd en werd n extroa stroomkenaal met n brug en keersluis, ontworpen deur ir. Methardus. Een deel van t dörp kwam op n eilandje te leggen en n flink aantal huzen van t olle dörp werd sleupt. De Methardusstraat ien Muntjeziel herinnert aan n bouwer die toegelieks n sleuper was.
Noa t ofsluten van e Lauwerszee roek de brug en sluus ien verval gelukkeg binnen ze ien 1985 restaureerd. Noast de brug stijt et standbeeld van Griet Koenes, de vrouw die zoas de legende vertelt, verjoagd werd uut et dörp en loater n vloek over Muntjeziel uutsproken het.
Leneke Struiksma en Geert Zijlstra
Mientje: ‘Haard gijt et niet; ze komt elk joar mor één hoanetree dichterbij (vloek van Griet Koenes)’