Ik Proat Plat - Vrouwenmars
Op vrijdag 17 september 2021 heb ik de Vrouwenmars lopen. Met totaal 116 vrouwen liepen we de 40 km vanof kamp Westerbork noar de gevangenis ien Grunnen. t Was niet n gewone wandeling, mor n heul iendrukwekkende tocht met n hiel specioale reden. Ik had doarveur nog nooit van e Vrouwenmars heurd, mor deur dizze wandeling zil ik et niet gauw vergeten.
Ien e nacht van 11 april 1945 mosten 116 vrouwen uut kamp Westerbörk zich reiskloar moaken. Ze wisten niet woar de reis hin ging, mor vresende dat et hun leste wandeling worden zol en dat ze doodschoten werden deur de Duutsers. Ze droegen allemoal n blauwe overall met n rood nummer op e rug en n witte band om e arm. Die witte band betekende: ten dode opschreven.
Wel wadden dizze vrouwen? Ien kamp Westerbörk wadden ien april 1945 nog 116 vrouwen. Oppakt deur de Duutsers en noar Westerbork brocht omdat ze ien t verzet atief west wadden as koerierster, of als politieke gevangenen. Ze kwammen uut hiel Nederland, uut alle rangen en standen, jong en old en summegen zelfs hoogzwanger. Wie ien t kamp aankwam kreeg n blauwe overall, eerder al droagen deur Jeudse gevangenen, woar met rooie vaarf et gevangene-nummer opzet was. Ze zatten ien barakken, woarvan de roamen wit schilderd wadden, zodat ze niet noar buten kieken konden. Elke dag mosten ze warken, batterijen uut mekoar peutern en sorteren. Wollen ze ien aanmarken kommen veur eten, dan mosten ze per dag 20 kilo batterijen verwarken. Lukte dat niet, dan kregen ze n week gien eten. Gelukkeg was t de gewoonte dat die ongelukkege vrouw dan n lepel vol eten van e andere vrouwen kreeg.
Riek Sennema uut Zuudhörn zat ok ien kamp Westerbörk. t Hiele verhoal van vrouw Sennema (schreven deur Bindert Helder) kin je lezen op https://grijpskerkverbonden.nl/vrouwenmars/. Riek Sennema had nummer 111, t gekkennummer, volgens heurzelf. Hoe ze aan dat nummer kommen is stijt ien t uutgebreide en iendrukwekkende verhoal van Helder.
Alle vrouwen die metdeden aan de vrouwenmars ien 2021 kregen een nummer op e arm, net as de vrouwen ien 1945. Ik had et heul biezunder vonden as ik nummer 111 kregen had omdat ik al hiel wat lezen had over Riek Sennema en ze bij ons uut e buurt kwam. Mor ik kreeg nummer 112, die heurde bij vrouw Bolhuis, woarvan ik verder gien biezunderheden wiet.
Ien e nacht van 11 april gingen de vrouwen op pad ien groepkes van drie keer drie, met rondom zwoar bewoapende Duutsers. t Werd n verschrikkeleke tocht, want ze liepen allinneg snachts. As ze mor even buten de rij liepen of omkeken werden ze drekt weerom schopt. Overdag sliepen ze bij boeren ien e schuur. Ze trokken langs Assen woar op dat moment nogal schoten werd, dat moakte grode iendruk op de vrouwen. Ien e buurt van Loon werd vlak veur dat et licht werd stopt. Ze werden ien n boerderij van n NSB’er dreven, doar bleven ze de hiele dag en kregen host gien eten. Toen t duuster werd gingen ze weer op pad, richting Grunnen. Op vrijdag 13 april smörgensvroeg kwammen ze aan bij t Hooihuis aan e Friesestroatweg, even veurbij Stad.
Die oavend mosten ze weer verder. De Duutsers hadden n wipkar vorderd, veur de bagage en de miest uutputte vrouwen. Zo sleepte de stoet zich moeizaam veuruut, bij korte rustpauzes gingen ze zulfs op stroat zitten of leggen! Ze liepen via Zuudhörn, woar Riek nog n glimp van heur olders opving, Noordhörn, Nijziel en Griepskerk richting Friesland
Heul vroeg ien e mörgen van 14 april kwammen ze aan bij boerderij ‘De Nie’ van de familie De Vries aan e Pieterzielsterweg. Dat was heur derde tiedeleke verblief. Toen ze De Vries vroegen hoe de stand van zoaken was, zei er: “Niet best, jim worden allemoal doodschoten!” Doarmet was alle hoop vot.
Ien e loop van die zotterdagmörgen kwam et moment woar alle vrouwen bang veur wadden: de Duutsers, met geweren ien e aanslag, commanderend dat ze aantreden mosten. n Poar vrouwen vroegen de commandant om t kort te holden. Wel kin beschrieven wat er op dat moment deur heur hin ging? Noadat elke vrouw heur plak iennommen had, zee de commandant tegen de angstege vrouwen: “Sie sind entlassen.” (U bent ontslagen; VRIJ dus!).
Een onbeschrieflek lawaai barstte lös. Janken, lachen, der werd zulfs daanst van bliedschap en opluchting. Hoe t verder ging met Riek Sennema en e andere vrouwen stijt ien t verhoal van Bindert Helder. Op de foto een deel van de vrouwen, die loater De Nie bezochten (foto Bindert Helder).
Aan t begun van mien Vrouwentocht werden alle noamen van e 116 vrouwen opnuumd. We stonden op dezelfde plek woar de barak van e vrouwen stoan het en dat gaf n vrimd gevuul. Der was n dochter die t verhoal van heur mamme vertelde. t Was doodstil noa dit verhoal, troanen en piekevel.
Onderweegs werden wij gewoar hoe hels de tocht west was. Der werd n hiel mooi lied zongen en der was n vrouw die Riek Sennema veurstelde, zei vertelde dingen die heur onderweegs overkommen was. Mien wandeltocht van 40 km is niet te vergelieken met de verschrikkeleke tocht, die de vrouwen aan t enne van e oorlog moakt hemmen, mor ik bin bliede dat ik op dizze menier van dit stukje oorlogsgeschiedenis pruven kon.
Leneke Struiksma
Mientje: t Het nog nooit zo donker west, of t werd altied wel weer licht! (Ede Staal)
