Ik proat plat

Afbeelding
Ik proat plat

Eierhandeloar


Ien e viefteger joaren van e veurege eeuw zag het platteland er hiel aans uut. Het grootste gedeelte van e mensen was veur heur ienkommen rechtstreeks of ziedelings ofhankelek van de landbouw. De landbouwers zelf mor ok de smid, de timmerman, de fouragehandeloar en de man woar ik het dizze keer over hemmen wil: de eierhandeloar.


Je hadden ien t Westerkwartier de coöperaties en de onafhankeleke eierhandeloaren. Om een poar te noemen: Gebr. Wouwenaar Leek, Helmholt de Wilp, Mertens Nuus en Wierenga Kornhorn. Wat deden dizze handeloaren nou precies. Ze kochten eier op,  controleerden en sorteerden ze,  verpakten ze en verkochten ze weer ien binnen- en butenland.


Veul eier werden rechtstreeks kocht bij de boer. Nou moeten jim niet denken dat de boeren grote hokken hadden met enorme aantallen pieken. Nee, de meeste boeren hadden een poar koeien een poar zwientjes en een bietje landbouw. Doarnoast hadden ze voak nog n bijboan. Ien e zummer, grote boeren helpen met maaien of hooien. Uut onze omgeving gingen der ok hiel veul noar t sukkerfabriek.


Het aantal pieken varieerde, mor was voak niet meer dan n poar honderd. De boer zelf dee der niet zo veul aan. Nee, negen van de tien keer was dat het waark veur de vrouw. Veur de handeloar was het niet altied even makkelek om de eier op te hoalen. De wegen wadden nog niet allemoal verhard en veul boeren woonden een hiel enne achteruut aan n boerenreed. Veural ien e haarst en winter was het min waark. Summege boeren nammen de eier met noar de verharde weg as ze de melkbussen noar de weg brochten. Met vorst was dat n probleem, want dan bevroren de eier en dat was ok weer niet de bedoeling. De ene week werd een volle kist ophoald deur de handeloar en de volgende week ofrekend. Het gewicht wol nog es n keer verschil van mening geven. De handeloar had n bascule die elk joar keurd werd en mor een poar tientallen gram per 100 kg òfwieken mocht. Summege boeren wollen dat zo nou en dan wel es controleren. As ze bijv. 600 eier hadden dan wogen ze 30 stuks ien n emmer aan n unster. Dit werd dan vermenigvuldigd met 20 en dan hadden ze t gewicht. Ien theorie klopt dat wel, mor de unster waarkt met n veer en n veer holdt niet altied dezelfde spanning. Een kleine ofwieking was meestal gien probleem. Mor as je zo as ien dit geval het gewicht met 20 vermenigvuldigen wordt de ofwieking ok 20 keer zo groot.


De tweede bron wadden de zogenoamde verzoameloars. Dat wadden krudeniers en meelkooplu die boodschappen of meel rondbrochten en eier weer met weerom nammen. De eierhandeloar kon dus veul meer eier ien één keer ophoalen. Dat was iets goedkoper en dat verschil kon aan de verzoameloar uutbetoald worden.


Bij de handeloar gingen de eier eerst over n lamp ien n sorteermachine om de kwaliteit te beoordelen. Kieken of er gien scheuren of bloed ienzat of dat de luchtkoamer te groot (dan was et n old ei) was. Dan werden ze sorteerd noar de zes gewichtsklassen. Vervolgens werden de eier verpakt ien deuzen veur Duutsland of kisten veur Engeland. De eier mosten veurdat ze ofleverd werden keurd worden of ze aan bepoalde eisen voldeden. Een apart geval wadden de Amerikoanen die ien e viefteger joaren nog ien Duutsland wadden. Die hadden specioale eisen. Der mochten niet teveul witte eier tussen zitten, der mochten niet meer dan zoveul procent met de punt omhoog ien e verpakking zitten en ze mosten ok nog deur n euliebad.


Omdat de piekehokken vroeger nog niet zo lang verlicht werden as tegenwoordig, wadden der ien e summer veul meer eier dan ien e winter. En dus wadden de eier ien e winter duurder. Om ze langer te kennen bewoaren leiden de mensen ze thuus bijveurbeeld ien n wotterglas. Bij de handeloar kwammen ze ien wotter met ongebluste kalk. Van die kalk  kwam een loagje op t wotter net alsof het een nacht vroren had. Zo wadden ze vrijwel luchtdicht ofsloten. Dizze eier konden tot ien e winter bewoard worden. Ze wadden dan niet meer geschikt veur normoale consumptie, mor gingen noar de bakker of de beschuutfebriek.


Henk Wierenga


Mientje: Doe mij mor een hoane-ei!

UIT DE KRANT