Organist Kees Kugel maakt zich op voor feestelijke ingebruikname Snitger-Freijtag orgel

“De oude pijpen krijgen weer lucht”

NOORDHORN/ZUIDHORN – In 1995 stuurde organist Kees Kugel zijn brandbrief naar de kerkenvoogdij. “Wat gaan we doen? Gaan we straks naar het Snitger-Freijtagorgel in de Hervormde PKN-kerk te Zuidhorn kijken als interessant meubelstuk of gaan we het reconstrueren? Als we nog tien jaar verder zijn, klinkt het orgel echt niet meer, namelijk”, vertelt hij thuis in Noordhorn. De kerkenvoogdij wist het goedgemaakt; neem zelf maar zitting en effen het pad voor de reconstructie maar. Het was geen gemakkelijke opgave, maar door passie gedreven, bereikte hij uiteindelijk zijn doel. Het hele komende weekend wordt er stilgestaan bij het afronden van de reconstructie met als hoogtepunt de feestelijke ingebruikname op vrijdag.

Alhoewel Kees al op elfjarige leeftijd begon met orgelspelen, noemt hij zichzelf wel een laatbloeier qua orgelspelen. “Wat betreft de echte finesses dan”, licht hij toe. “Wat ik deed, heb ik eigenlijk later pas begrepen.” Om op een gegeven moment gevraagd te worden, het orgelspelen één dag in de maand van de vaste organist van de Hervormde Kerk te Zuidhorn over te nemen, was geen straf voor hem. “En toen ik op dat orgel terechtkwam, kwam ik er ook achter hoe het orgel in elkaar zat en wat er mee gebeurd was.”

In 1924 is het Snitger-Freijtag orgel wat in de kerk staat drastisch omgebouwd. “Het kerkorgel had ongeveer duizend pijpen in de kast, die met een ventieltje opengezet konden worden. Er zaten windkasten in, waarin een constante druk stond, zodat als je een toets indrukt, het ventieltje naar een pijp werd opengezet. Dit functioneerde allemaal met directe verbindingen. In 1924 hebben ze toen alles eruit gegooid, omdat het orgel omgebouwd werd naar een pneumatisch systeem. Omdat er geen direct mechanisch contact nodig was daarvoor, is er helaas veel van historische betekenis weggegooid. Ze deden dit wel met de beste bedoelingen hoor, zelfs in de notulen van toen is terug te lezen, dat men het idee had, dat ze het orgel verbeterden.”

Niks bleek minder waar. “Het pneumatische systeem is ontzettend gevoelig voor lekkage. Daardoor functioneren de pijpen niet meer. In 1955 komen de eerste klachten daarover al. Toen werd er al gesproken over terug restaureren, maar het geld hiervoor was er niet.” Hetzelfde speelde in 1973. Pas in 1995 krijgt het verhaal dan een vervolg, als Kees zelf aan de bel trekt. Ook nu weer blijkt het financiële gedeelte de grootste uitdaging. “Er moest maar liefst 298.000 euro bij elkaar gekregen worden. Uiteindelijk hebben we na toezeggingen van cultuurfondsen, gemeente, provincie en als laatste dan eindelijk de rijksdienst voor cultureel erfgoed, in 2007 het hele bedrag bij elkaar gekregen.”

Bijgestaan door Stef Tuinstra, orgeladviseur namens Monumentenzorg, kunnen de plannen dan eindelijk uitwerking krijgen. Een pittige klus voor Mense Ruiter Orgelmakers. “Er moest een heleboel nieuw gemaakt worden. Gelukkig zijn er nog een stuk of zes orgels van deze makers, zodat daar naar gekeken kon worden voor de maten.” Zelf volgde Kees de reconstructie op de voet. “Op een bepaald moment is er steeds meer te horen. Het is absoluut een kwestie van volhouden geweest. Eerst denk je van: dit wordt nooit iets. De overheid wou in eerste instantie niks geven. Als het dan toch lukt, is het echt een soort droom.”

Zelf heeft hij inmiddels al even het orgel kunnen bespelen. “Ja, dat is wel even een feestmomentje, maar het echte feestmoment moet nu nog wel komen.” Kees typeert dit in 1792 door compagnonschap Snitger en Freijtag gemaakte orgel als elegant. “Het is buitengewoon verfijnd gemaakt, echt top orgelbouw. Het orgel is gemaakt op de grens van barokorgels naar de romantiek. In de barok waren de orgels vrij uitgesproken en soms vrij hard, omdat de kerken vol zaten en er hard gezongen werd, dus er was ook een stevig orgel nodig. De romantiek werd veel zachter, dus hier zijn net die registers eraf die te aanwezig waren. Dit orgel kan stevig begeleiden, maar ook lieflijk.”

Op vrijdag wordt het orgel om 16.00 uur feestelijk in gebruik genomen, waarbij onder andere de Historische Kring Zuidhorn haar medewerking verleend. Dan wordt ook het boek dat Kees over de reconstructie schreef officieel gepresenteerd. “Ik heb hierin de oude situatie vastgelegd, de restauratie gevolgd en foto’s gemaakt van hoe het nu is. Bovendien heb ik onderzoek gedaan naar de kerkelijke gemeente in de tijd waarin het orgel geplaatst is, vooral de dominee was een heel interessant figuur.” Hierover zal Kees op zaterdag ook een lezing geven om 14.30 uur in Klein Hanckema. Er is dan ook een open dag, waarop geïnteresseerden het orgel ook mogen bespelen. Zondags worden de festiviteiten afgesloten met een speciale kerkdienst.

Op http://kees-kugel.magix.net/website is alle informatie over het orgel te vinden.