Ik proat plat - Segoaren
k Heb nooit wieten dat der ien Zuudhörn een segoarenfabriek stoan het. Toch is dit wel degelijk het geval ok al is et even leden. De fabriek is ien 1877 deur de heren heren Tonckens en Rosema bouwd tussen De Gast en de Boslaan. Veur de fabriek kwam een villa, woar Jan Rosema wonen ging. De heer Tonckens woonde ien Noordhörn. Ok werden der acht woonhuzen bouwd veur de segoarenmoakers. Achter de fabriek was n groentetuun met n hek der om hen. De fabriek zelf bestond uut de volgende onderdelen: Op de begoane grond een grote ruumte met enorme toavels, woar de segoarenmoakers heur waark deden. Boven was de pakzolder en n huus, de zogenoamde knechtenwoning.
Ien 1877 konden kiender vanof 9 joar aan e slag bij de fabriek. Ze begonnen met de hoofdnerf uut et blad te hoalen. As je dat waark deden dan wa-je n tabaksstripper. Dat klinkt ons nou roar ien e oren, mor dat was toen hiel gewoon. Der was ien 1874 wel al n wet aannommen dat kiender jonger dan 12 jaar niet waarken mochten, mor ien t doageleks leven veranderde der niks, want der was gien controle. Pas noa 1901 toen de leerplicht ienvoerd werd is t veranderd, want doar was wel controle op. Dat de heren Tonckens en Rosema gien slechte werkgevers wadden bliekt wel uut het feit dat ze niet allinneg een eigen ‘fabrieks’ fanfare hadden, die net zo as het belangriekste merk segoaren, “La Savalja” hiette, mor ok nog een eigen uutvoartverzörging en n eigen ziekenfonds. Dit was ien e periode dat de fabriek op zien hoogtepunt was. Der wadden toen ongeveer 35 minsen ien dienst.
De muziekvereniging was veur Zuudhörn een belangrieke vereniging. Ien e dertiger joaren hadden ze eigen uutvoerings, wadden ze betrokken bij de ontvangst van n winnend voetbalelftal, oprichting van n kienderkoor, volksspeulen, oploaten van ballonnen en bij optochten.
Loater liep de productie terug. Eén van de oorzoaken zal het opkommen van de grote segoarenfabrieken ien Brabant west weden. Mor n andere grote oorzoak was de toenmoalege directeur Halbe Rosema. De man had noast de segoarenfabriek nog een soort uutzendbureau. Hij stuurde segoarenmoakers noar de zogenoamde “stroschuur” (een handel in stro en hooi) of noar de “Lijempf” (melkfabriek) ien Briltil.
Omdat der ien e fabriek steeds minder waark was veur de segoarenmoakers bennen verschillende mensen veur zichzelf begonnen. Mensen die 30 tot 35 joar op e fabriek waarkt hadden. Ze begonnen thuus met de productie van segoaren, die ze aan particulieren verkochten. Eén zo’n bedriefke was op een wel hiel biezunder plak vestigd. Die had onderdak vonden ien n zogenoamd t.b.c. huuske.
Andere mensen hadden ien Stad waark vonden. En summegen wadden te old om te waarken en vanzulf bennen der mensen overleden. Uuteindelek wadden der rond 1930-1935 nog een man of vier-vijf aan t waark.
Ien e tweede wereldoorlog is der nog probeerd om opnij te begunnen. Der werd nog rooktabak, shag en segoaren moakt van tabak die deur particulieren verbouwd werd. Dit werd uuteindelek verboden en dat was de leste activiteit van segoarenfabriek Rosema, Tonckens en Co.
Mor ver doarveur, ien e periode van de eerste wereldoorlog kwammen der veul Belgische en Franse vluchtelingen en geïnterneerde Belgische soldoaten. Een deel hiervan vond onderdak bij de segoarenfabriek. Het hiele spul werd aan t waark zet bij boeren of de stroschuur.
De Belgische minsen, die n wat andere menier van leven hadden dan de minsen hier, vonden de koffie te staark en t eten te sober. Ze hadden liever patat dan te goare eerappels.
De Fransen hadden n hekel aan waarken, mor hemmen wel de muren van de fabriek volschilderd met chauvinistische leuzen.
Mientje: Hé jong, doe te smoken, hest wel rekkers ien e broekspiepen.
