Van een kunsthoornvlies tot de geslachtsdaad in de MRI-scanner

Afbeelding
voorpagina groningen

Pek van Andel uit Feerwerd heeft veel betekend voor de wetenschap


FEERWERD – Middenin de weilanden bij Feerwerd bevindt zich op een afgelegen plek de boerderij van Pek van Andel. Al zo’n veertig jaar woont hij hier samen met zijn partner. De inwoner van Feerwerd, die in Badhoevedorp is geboren, was experimenteel oogheelkundige. In zijn leven ontving hij onder andere de Ig Nobelprijs voor geneeskunde voor een MRI-scan van de geslachtsdaad, heeft hij veel onderzoek gedaan naar het verschijnsel serendipiteit en ontwikkelde hij een kunsthoornvlies. Hiervoor kreeg hij in 1992 een Wubbo Ockelsprijs. Een vol leven met een aantal successen.

Gezien de ligging van de woning van Van Andel is het voor de journalist van dienst even zoeken als hij via landweggetjes Feerwerd in komt rijden. Tot tweemaal toe staat hij bij een verkeerde boerderij. Als hij vervolgens de juiste kant op wordt gestuurd en via een lange ree het terrein van de oogheelkundig onderzoeker oprijdt, wordt hij niet veel later opgemerkt door de partner van Van Andel, die buiten aan het werk is. “Ik zal je naar binnen begeleiden”, zegt ze, als ze de journalist van dienst ziet komen aanlopen. “Het is een grote boerderij, dus soms een beetje een doolhof”. Hij loopt achter haar aan naar binnen, waar ze terecht komen in de keuken. “Neem maar vast plaats. Ik zal Pek even zoeken”. Vijf minuten later is meneer Van Andel echter nog steeds niet verschenen. Als ze terugkomt zonder haar partner, besluit ze om een kleine scheepstoeter mee te nemen. “Pek, Pek!”, roept ze vervolgens een aantal keren, en blaast daarna flink op de toeter. “Dat wil nog wel eens helpen”.

Niet veel later verschijnt de experimenteel oogheelkundig aan de keukentafel, waar Van Andel enthousiast vertelt over wat hij heeft gedaan in de wetenschap. “Na het gymnasium in Hengelo heb ik medicijnen gestudeerd in Groningen. Tijdens mijn stage in Rotterdam, raakte ik geïnteresseerd in de onvruchtbaarheid van gesteriliseerde mannen die graag weer vruchtbaar wilden worden. Zou je die vasectomie weer terug kunnen draaien? Naar mijn idee was dit mogelijk, als je de zaadleiders op de urineblaas zou aansluiten”. Van Andel wilde hier onderzoek naar doen, maar werd van verschillende kanten teruggeroepen: “Dat was onmogelijk”, werd mij gezegd. “Toch was er op dat moment nog geen wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Ik ging daarom naar een lector in de experimentele chirurgie en hij stimuleerde mij om dit onderzoek te doen. En wat bleek? Het was wél mogelijk!” Aan de Rijksuniversiteit Groningen zette Van Andel zijn onderzoek voort, op ratten, konijnen en dwerggeiten.

Zijn onderzoek naar de onvruchtbaarheid bij mannen was slechts het begin van een bijzondere toekomst voor Van Andel. In Groningen dook hij daarna namelijk in de experimentele oogheelkunde en ontwikkelde hij uiteindelijk een kunstmatig hoornvlies. “In de oogheelkunde is er een oud probleem”, vertelt hij. “Als mensen hoornvlies-blind zijn, en er is geen donor-hoornvlies, zou een kunsthoornvlies dan helpen?” Van Andel kwam op het idee om een al bestaand rond raampje, zoals je die ook in een schip ziet, een patrijspoortje dus, veel beter te maken. “Als het in tien procent van de operaties zou werken, zou dat al nuttig zijn. Ik ben ermee begonnen en uiteindelijk heeft het geleid tot het zogenaamde champagnekurkhoornvlies”, aldus Van Andel.

Het experimenteren met de ‘raampjes’ van Van Andel heeft lang geduurd. Dat komt ook doordat de operatie met het kunsthoornvlies altijd een experimentele operatie was. “Daarnaast hadden we destijds geen budget, waardoor we alles ‘houtje-touwtje’ moesten doen”, lacht de onderzoeker. “Daardoor heeft het onderzoek ook heel lang geduurd maar het voordeel hiervan was wel dat alles gewoon simpel moest en kon. Want het hebben van alles leidt niet altijd tot het doen van alles. Inmiddels bestaat het kunsthoornvlies alweer zo’n dertig jaar en wordt het nog altijd gebruikt. We hebben er in 1992 zelfs de innovatieprijs van de stad Groningen, de Wubbo Ockelsprijs, voor gekregen,” aldus Van Andel.

Het ontwikkelen van het kunstmatig hoornvlies is wel het grootste succes dat Van Andel in zijn leven heeft behaald. Maar er waren meer bijzondere onderzoeken. Zo was hij in 1991 namelijk nieuwsgierig naar hoe de geslachtsdaad er van binnen uit zou zien, in een MRI-scanner. “Nog nooit was iemand op dat idee gekomen, voor zover bekend. Er werden een aantal MRI-scans van ongeveer twaalf echtparen gemaakt. We kwamen onder andere te weten dat de penis met wortel en al de vorm heeft van een boemerang en ook dat seks effect heeft op de vrouwelijke blaas. Zoals veel vrouwen kunnen beamen, kan het voelen alsof je blaas sneller vol raakt van vaginale seks en dat bleek ook uit de experimenten. Op elke laatste scan zagen we dat de blaas vol was, terwijl de meeste vrouwen van tevoren toch echt nog even naar de wc waren gegaan. We dachten toen dat dit de manier van de evolutie is om vrouwen te doen urineren nadat ze seks hebben gehad; misschien hebben onze verre voorouders dit zo ontwikkeld om opstijgende urineweginfecties te voorkomen. Of dat echt zo is, weten we tot op de dag van vandaag niet”, aldus Van Andel.

De ondertussen 76-jarige Van Andel geniet volop van elke dag op zijn prachtige boerderij in Feerwerd. In de weidsheid bij het dorp in Middag-Humsterland voelt Van Andel zich helemaal op zijn gemak en daar blijft hij het liefst voor altijd wonen. “Ik heb het hier heel erg naar mijn zin. Het is een prachtige landschap met overal de horizon. Ik kijk met veel blijdschap terug op alles wat ik in mijn leven heb mogen doen en nu nog doe in onderzoek naar serendipiteit”, besluit Van Andel.

UIT DE KRANT

Lees ook