Rondje deur Mien Westerkwartier: Opende
rondje deur mien westerkwartier
OPENDE - Opende is het meest westelijk gelegen dorp van de provincie Groningen. Het is een van de weinige dorpen in deze provincie waar Fries wordt gesproken, met name in het westelijke en zuidelijke deel. In het Fries wordt Opende ook wel ‘De Grinzer Peen’ genoemd om verwarring te voorkomen met het Friese dorp Opeinde. Op oude kaarten ziet men de naam ook wel gespeld met een trema op de e (dus: Opënde) om te voorkomen dat het zou worden uitgesproken als de verleden tijd van openen.
De Armenbegraafplaats
Als je op de Provinciale weg vanuit Surhuisterveen richting Kornhorn gaat, kom je op de hoek Bosweg-Provinciale weg het Gasthof tegen. Als je even blijft staan en naar de rechterachterhoek van de tuin kijkt zie je daar een baar- of lijkenhuisje staan. Dit is het laatste overblijfsel van het zogenaamde armenkerkhof. Officieel was het geen kerkhof, maar een begraafplaats, want er stond geen kerk. Opendenaren hadden het over ‘t Stille kerkhof”, omdat er geen klokkentoren op stond.
Heel vroeger werden de doden in en rond de kerk begraven, totdat er een verbod om in de kerk te begraven. Dit was alleen een verandering voor de rijken, want dat waren de enigen die in de kerk werden begraven. Gewone mensen werden rond de kerk begraven. In de kerk rook het vaak niet te fris, dat kwam ‘deur de rieke stinkerds.’
In een nieuwe wet, met de lange naam: “Wet tot vaststelling van bepalingen omtrent het begraven van lijken, de begraafplaatsen en de begrafenisregten”, dat elke gemeente tenminste één algemene begraafplaats moest hebben. Dit betekende dat ook armen en vreemdelingen daar begraven konden worden. Per gemeente werd daar een eigen uitleg aan gegeven. De ene gemeente vond een aantal algemene graven op een bestaande begraafplaats voldoende was. Andere gemeenten, zoals de gemeente Grootegast vonden dat er een nieuwe begraafplaats moest komen.
Maart 1870 is in een vergadering van B en W gepraat over een perceel grond van ruim 26 are groot, dat geschikt was om er een begraafplaats aan te leggen. Het lag ten westen van het dorp Opende en kon gekocht worden voor 200 gulden. De gemeenteraad nam het voorstel van B en W over en ging, onder voorbehoud van goedkeuring door Gedeputeerde Staten, akkoord met de aankoop en aanleg van de begraafplaats.
De begraafplaats is blijkbaar in februari 1871 al gebruiksklaar, want op de 17 e van die maand vroeg Ged. Staten in een brief aan B&W van Grootegast, hoe de situatie rond de begraafplaats was. Een omwonende had namelijk bezwaar gemaakt tegen het vestigen van een begraafplaats. Er was verschil van mening met de gemeente over de afstand van 50 meter die een begraafplaats van de bebouwde kom moest liggen. Gedeputeerde Staten wees het bewaar af en de bezwaarmaker ging in beroep bij de Raad van State. Daarna is het geschil vermoedelijk ‘in de minne geschikt want de begraafplaats is gewoon in gebruik genomen.
Tot zover niets bijzonders. Maar het is merkwaardig, dat er in maart 1870 iemand werd begraven op de begraafplaats, die feitelijk nog niet bestond. De overledene was Jacoba Brandij, die in de gemeente Grootegast woonde. Zij was de schoonmoeder van burgemeester Van de Ree, die met Jacoba’s dochter Maria getrouwd was. Ze is de enige die een zerk kreeg op deze begraafplaats. Het graf werd ook nog gesierd met een mooie treurwilg. Waarom zij daar voortijdig is begraven is helaas niet bekend.
Want het blijft vreemd dat er in maart 1870 iemand begraven is op een plaats die pas mocht worden ingericht als begraafplaats na goedkeuring van Ged. Staten in maart 1871. Het zal vast weer met ‘die aaigenzinnege Westerketierders’ te maken hebben.
Meneer H. Haiema die jaren schaapherder was geweest, wilde beslist niet op het armenkerkhof begraven worden. De laatste 25 jaar van zijn leven bracht hij door in het verzorgingshuis en vertelde tegen iedereen.
‘k Wil niet op t aarmenkerkhof leggen. Mien hiele leven heb ik spoard veur mien begroafenis en k wil niet as een hond begroaven worden. Begroaf mij moar liever bie de kerk”. En dat is ook gebeurd.
Toen er in de laatste helft van de 19 e eeuw veel besmettelijke ziekten voorkwamen moest er verplicht een lijkenhuisje gebouwd worden. Dat huisje staat er nog en herinnert aan de begraafplaats, die ruim honderd jaar in gebruik was.
De grond werd aan de buurman verkocht. De toegangspoort werd verwijderd. De zerk werd eerst als stoep voor het voormalig lijkenhuisje gelegd en is later op het Themapark de Spitkeet in Harkema terecht gekomen, waar hij nog altijd te bezichtigen is.
[embed]https://youtu.be/cSO3IURs3rE[/embed]
De Armenbegraafplaats
Als je op de Provinciale weg vanuit Surhuisterveen richting Kornhorn gaat, kom je op de hoek Bosweg-Provinciale weg het Gasthof tegen. Als je even blijft staan en naar de rechterachterhoek van de tuin kijkt zie je daar een baar- of lijkenhuisje staan. Dit is het laatste overblijfsel van het zogenaamde armenkerkhof. Officieel was het geen kerkhof, maar een begraafplaats, want er stond geen kerk. Opendenaren hadden het over ‘t Stille kerkhof”, omdat er geen klokkentoren op stond.
Heel vroeger werden de doden in en rond de kerk begraven, totdat er een verbod om in de kerk te begraven. Dit was alleen een verandering voor de rijken, want dat waren de enigen die in de kerk werden begraven. Gewone mensen werden rond de kerk begraven. In de kerk rook het vaak niet te fris, dat kwam ‘deur de rieke stinkerds.’
In een nieuwe wet, met de lange naam: “Wet tot vaststelling van bepalingen omtrent het begraven van lijken, de begraafplaatsen en de begrafenisregten”, dat elke gemeente tenminste één algemene begraafplaats moest hebben. Dit betekende dat ook armen en vreemdelingen daar begraven konden worden. Per gemeente werd daar een eigen uitleg aan gegeven. De ene gemeente vond een aantal algemene graven op een bestaande begraafplaats voldoende was. Andere gemeenten, zoals de gemeente Grootegast vonden dat er een nieuwe begraafplaats moest komen.
Maart 1870 is in een vergadering van B en W gepraat over een perceel grond van ruim 26 are groot, dat geschikt was om er een begraafplaats aan te leggen. Het lag ten westen van het dorp Opende en kon gekocht worden voor 200 gulden. De gemeenteraad nam het voorstel van B en W over en ging, onder voorbehoud van goedkeuring door Gedeputeerde Staten, akkoord met de aankoop en aanleg van de begraafplaats.
De begraafplaats is blijkbaar in februari 1871 al gebruiksklaar, want op de 17 e van die maand vroeg Ged. Staten in een brief aan B&W van Grootegast, hoe de situatie rond de begraafplaats was. Een omwonende had namelijk bezwaar gemaakt tegen het vestigen van een begraafplaats. Er was verschil van mening met de gemeente over de afstand van 50 meter die een begraafplaats van de bebouwde kom moest liggen. Gedeputeerde Staten wees het bewaar af en de bezwaarmaker ging in beroep bij de Raad van State. Daarna is het geschil vermoedelijk ‘in de minne geschikt want de begraafplaats is gewoon in gebruik genomen.
Tot zover niets bijzonders. Maar het is merkwaardig, dat er in maart 1870 iemand werd begraven op de begraafplaats, die feitelijk nog niet bestond. De overledene was Jacoba Brandij, die in de gemeente Grootegast woonde. Zij was de schoonmoeder van burgemeester Van de Ree, die met Jacoba’s dochter Maria getrouwd was. Ze is de enige die een zerk kreeg op deze begraafplaats. Het graf werd ook nog gesierd met een mooie treurwilg. Waarom zij daar voortijdig is begraven is helaas niet bekend.
Want het blijft vreemd dat er in maart 1870 iemand begraven is op een plaats die pas mocht worden ingericht als begraafplaats na goedkeuring van Ged. Staten in maart 1871. Het zal vast weer met ‘die aaigenzinnege Westerketierders’ te maken hebben.
Meneer H. Haiema die jaren schaapherder was geweest, wilde beslist niet op het armenkerkhof begraven worden. De laatste 25 jaar van zijn leven bracht hij door in het verzorgingshuis en vertelde tegen iedereen.
‘k Wil niet op t aarmenkerkhof leggen. Mien hiele leven heb ik spoard veur mien begroafenis en k wil niet as een hond begroaven worden. Begroaf mij moar liever bie de kerk”. En dat is ook gebeurd.
Toen er in de laatste helft van de 19 e eeuw veel besmettelijke ziekten voorkwamen moest er verplicht een lijkenhuisje gebouwd worden. Dat huisje staat er nog en herinnert aan de begraafplaats, die ruim honderd jaar in gebruik was.
De grond werd aan de buurman verkocht. De toegangspoort werd verwijderd. De zerk werd eerst als stoep voor het voormalig lijkenhuisje gelegd en is later op het Themapark de Spitkeet in Harkema terecht gekomen, waar hij nog altijd te bezichtigen is.
[embed]https://youtu.be/cSO3IURs3rE[/embed]